4-тапсырма. Мәтінді оқы. Тақырып қой. Геологтердің тауды зерттеуін дәрігердің адам қарауымен салыстыруға
болады. Дәрігерлер адамның денсаулық күйін білу үшін сыртқы бейнесіне
көз жібереді, одан кейін тамырын ұстайды. Өкпенің демалысын, жүректің
соғуын тыңдайды. Кеудесін қағып көреді, ток жібереді, қанын алып қарайды.
Керек болған жағдайда хирургтер операция жасайды.
Геолог те алдымен таудың сыртқы құрылысына қарайды. Тастардың
бітісіне, жатысына назар аударады. Әр жерін шұқып, тырнап көреді. Ди-
намитпен қопарып, «тау кеудесін» тыңдайды. Дәрігерлердің қан алғаны
сияқты тау қойнынан белгілер алып, зерттейді. Сонан кейін керек болған
жерде жалаңдаған аспаптармен тауға «операция жасайды». Таудың қарнын
тесіп, ішін ақтарып, талдайды. Ақыры таудың тіршілігін толық анықтайды,
тәжірибе жүргізеді. Оның қазынасын тауып, халықтың керегіне жұмсайды,
Таудың сырын зерттеу — өнер. Оны білу үшін адам білікті, шығармашыл,
ақылды, оның тасын да сүйе алатындай мейірімді болуы керек...
А. Машанов
ЖАЗЫЛЫМ
5-тапсырма. Сөздіктің көмегімен мәтіндегі қою қаріппен жазылған
сөздердің мағынасын анықта. Мәтіннен есімдіктерді тауып жаз.
может чу чуть не правильно, но все же
Бір қазақ тарихтың басты жұмбақтарынан тектің жұмбағы және жузов білімінің уақыты қалады.
Жузы қазақ халықтың социально-политической ұйымының төл пішінімен болып табылды. Жузами қазағының тарихында атау қабылда- баудың тағайынды жалғаулықтарын мойындаушы өзінің мүлігінің біртұтас қазақ халыққа және жерле- дәстүрмен общеказахской аумақтың тіркелген бөлігін. Дореволюционной тарихи әдебиетте орынына жуз орыс тілге ілгеріде кір- термин орда қолданылды.
Небәрі жузов - үш: жуз(Ажа, қарамастан немесе үлкен, жуз) Улу, жуз(Орта, қарамастан немесе Cрединный, жуз) және жуз(Кіші, қарамастан немесе жас, жуз) Киши орта.
Жузов қонысының орналас- арада тәртіпте юго-востока северо-запад: жуз Улу қазақ хандықтың, жуз Киши юго-восточную бөлігін - ең батысшыл қарызға алды, ал жуз орта - орталықтың аумағының.
Жузы ал- өзінің атауының ша оларға, бірақ оның құрамына ша ағалық кір- босанулардың қара- кочевников(Жуз Кішісі ең қалың болды) санына.
1) Жақсыз сөйлем — сөйлемдегі айтылар ой бастауыштан басқа сөйлем мүшелері арқылы берілетін жай сөйлемнің түрі.
Оның жарысқа қатысқысы келмейді.
Бізге уақытында жиналып үлгеру керек.
2) Жақты сөйлем — бастауышы мен баяндауышы қиыса байланысқан жай сөйлемнің бір түрі.
Мен оның көзіне тіке қарадым.
Айнұр сабақ үстінде ауырып отырды.
3) Жайылма сөйлем — жалаң сөйлемнің құрамындағы бастауышты не баяндауышты, не түгелдей сөйлемді түсіндіру үшін құрамына тұрлаусыз мүшелердің біреуі немесе бірнешеуі енгізілу арқылы жасалған жай сөйлемнің түрі.
Мен әкемнің қармағын балық аулауға алып кеткен едім.
Қаладан аға-апаларың келді ме?
4) Жалаң сөйлем— тек тұрлаулы мүшеденғана құралған жай сөйлемнің түрі.
Жаңбыр жауған еді.
Апа келіп кетті.