4-тапсырма. Берілген мәліметтер бойынша көне түркі жазба ескерткіштерін тұңғыш зерттеуші ғалым ретінде рөлге бөлініп, күрделі-құрама атауларды байланыстырып, сұхбат құрыңдар.

Туынды сын есім.

Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сын есімді туынды сын есім дейміз. Мысалы: таудай, өнерлі, сезгіш.

Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар:

Есім сөздерден сын есім жасайтын жұрнақтар:

-лы, -лі, -ды, -ді, -ты, - ті

-сыз, -сіз

-ғы, -гі, -қы, -кі

-лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік

-шыл, -шіл

-шаң , -шең:

-дай, -дей, -тай, -тей

-қой, -қор, -паз, -кер, -гер

-и, -ы, -і

мысалдар:

дала+лы, орман+ды

бала+сыз, үй+сіз

жаз+ғы, іш+кі, күз+гі

бала+лық, күз+дік

кек+шіл, қоғам+шыл

сөз+шең, ашу+шаң

су+дай, үй+дей, құс+тай

сәң+қой, әуес+қой

тарих+и, қазақ+ы

Үстеуден сын есім жасайтын жұрнақтар:

-қы, - кі, - ғы, - гі

мысалдар:

кеше+гі, бұрын+ғы, ертең+гі, қыс+қы

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақтар:  

- ғақ, - гек, - қақ , - кек, - ақ, - ек

- ық , - ік, - қ , - к

- ғыш, - гіш, - қыш, - кіш

- ғыр, - гір, - қыр, - кір

- шақ , - шек

- ынды, - інді, - нды, - нді

- малы, - мелі, - палы, - пелі, - балы, - белі

- ымды, - імді, - мды, - мді

- аған, - еген

- улы, - улі

- ма, - ме, - ба, - бе, - па, - пе

- ыңқы, - іңкі, - ңқы, - ңкі

Мысалдар:

жабыс+қақ , үрк+ек

аш+ық, ақса+қ ,жет+ік

біл+гіш, айт+қыш

ал+ғыр,өт+кір, тап+қыр,мақтан+шақ , ерін+шек,асыра+нды, үй+інді,соз+балы, ас+палы,асыр+малы, көш+пелі,жара+мды, төз+імді,қаш+аған, сүз+еген,іл+улі,ас+улы, жаб+улы,қыз+ба, бөс+пе,бас+ыңқы, көтер+іңкі.

Ұлттық валюта – мемлекет­ті­лік­тің басты нышандарының бірі. Ос­ын­дай жоғары мәртебеге ие төл тең­геміздің егемен елдің дербес ақша-кредиттік саясатын жүргізуші құ­ра­лына айналып, Тәуелсіздік жылна­ма­сына алтын әріптермен жазы­л­ға­нына биыл 18 жыл толды. Елба­сы­мыз Нұрсұлтан Назарбаевтың эко­номикалық реформаларын серпінді жүзеге асырудың мемлекеттік тұт­қа­ларының бірі Қазақстан Респуб­ли­ка­сының Ұлттық Банкі ұлттық валю­тамыздың одан әрі тұғырлана түсуін қамтамасыз етіп келеді.Биылғы жылдың айтулы оқиға­сы – ел Тәуелсіздігінің 20 жыл­ды­ғының кеңінен аталуы облыс банк жүйесінің 140 жылдығымен тұспа-тұс келіп отыр. Далалық өлкедегі тұң­ғыш банктің 1871 жылы Петропавл қаласында ашылуы кездейсоқ болмаса керек. Тоғыз жолдың тора­бы бойындағы шаһардың көрші Ре­сей­дің Батыс Сібір аймағы мен Қа­зақстанның және Орта Азияның ор­талық өңірлерінің керуен жолдары қиылысында орналасуы сауда-сат­тық саласында маңызды орын алды. Бастапқыда Ресей империясының, кейін Кеңес елінің құрамында бол­ған Қазақ елі өзінің дербес ақша сая­сатын жүргізе алмағаны белгілі. 1991 жылы желтоқсанда егемендігіміз жария етілгеннен кейін Қазақ­стан нарықтық экономика талапта­рына жауап беретін банк жүйесін құруға кірісті. Еліміз алдында дербес ақша-кредиттік саясатын жүргі­зу және республика экономикасын одан әрі реформалау міндеті тұрды. Соған байланысты ұлттық валют­а­мызды енгізу қажеттігі туды. Ресей ұсынған рубль аймағына ену шарты Қазақстан үшін қолайсыз болды. Айналымда қолма-қол ақшаның жетімсіздігі қиын жағдай қалыптас­тыр­ды. Экономика тұрақсызданып, өндіріс құлдырады. Тауарлар мен қыз­меттер бағасы бұрын-соңды бол­маған дәрежеде шарықтады. 1993 жылдың аяғында инфляция көрсет­кі­ші 2297 пайызға жетті. 1993 жылы 13 сәуірде КСРО Мемлекеттік банкінен бөлініп шыққан Қазақ респуб­ликалық банкін Қазақстан Респуб­ли­касының Ұлттық Банкі етіп құру жөнінде заң қабылданды. Осы жылы 15 қарашада айналымға төл теңгеміз енгізіліп, банк жүйесінің ұлттық нормативтік және құқықтық негіздерін реттеу үрдісі басталды. Бұл – Президенттің дер кезінде қабыл­да­ған көрегенді байламы еді. Өйткені, осы кезеңде бірыңғай ақша жүйесін сақтап қалуға болмайтыны, соған орай өз валютамызды енгізу, дербес ақша-кредиттік саясат жүргізу ауадай қажет болатын. Жалпы қолда­ныстағы рубль Қазақстанның Тәуел­сіз­дігін тежейтіні айдан анық еді. Мұндай тәуекелге бару ел мүддесін ойлаудан туған бірден-бір батыл шешім болатын.