4. Мәтінді тыңдап, сұрақтарға жауап бер. а) Жер тұрғындарының көп бөлігі қайда тұрады?
ә) Бірінші орынды Қытайдың алу себебі неде?
б) Үндістан Қытаймен халық саны бойынша қашан теңеседі?
в) Үндістан қай уақытта халық саны бойынша бірінші орынды алуы
мүмкін?
г) Әлемде тұрғыны ең аз мемлекетте қанша адам бар?
Там, где плещет Балхаш, разметался аул.
В ханской юрте разносится струнный гул,
По домбре ударяя, сидит там кюйши,
Он, играя, к трепещущим струнам прильнул.
Скор мелькающих пальцев его полет,
Ярким пламенем песня в груди встает,
И медовые звуки с перстов текут,
А со лба его жаркий струится пот.
Тронут общим вниманием юный кюйши.
Он по струнам легко ударять спешит,
Девяносто напевов волною бегут,
То тревогой, то лаской касаясь души.
Память радуют, сердце щемят две струны,
То веселости нежной, то грусти полны,
Их звенящий напев, их трепещущий кюй
Разливается, плещет разбегом волны.
Грустно, жалобно плакали струны в степях,
Песню слушал весь мир: степь в весенних цветах,
Заяц в поле, и уши поднявший кулан,
И тигрица, что рыщет в густых камышах.
И, летя переливами «Асанкайги»
На Алтай, к Ала-Тау, к пескам Сыр-Дарьи,
Вырывался напев желмая на простор,
Разливая печальные звуки свои.
Как аул, Ала-Тау – гора замерла,
И, как печень, дрожала, размякнув, скала,
Словно летом безудержно хлынувший дождь.
Эта песня со струн, все бушуя, текла.
Дробью била она, как порой барабан,
Нарастая, шумела, как гневный буран,
И мороз ослабел, и растаял весь лед,
Злой батыр подобрел, не терзает народ,
Сабли белые гнутся, как мягкая жесть,
Покоренный орел удержал свой полет.
Полевые цветы тот напев оживил,
Он, как лебедь по озеру, тихо скользил:
Сквозь преграды мелькая, резвясь и пьяня,
Отягченные слезы по капле точил.
И журчал он порой, как вода под горой,
И баюкал все мысли своею игрой,
Перепрыгивал камни, как горный ручей,
И бурлил по оврагу волной ледяной.
Так звучал «Бота-кюй», словно звон бубенцов,
Что немолчно поют в такт верблюжьих шагов,
Хан с народом блаженно внимали ему,
Преклонясь, как тростник у озерных кустов.
Лишь «Терис-какпай» прокатился, звеня,
Даже ветер затих средь умолкшего дня,
Зазвенела домбра, словно топот копыт
Одиноко летящего степью коня.
Коль военной тревогой поет «Корамсак»,
Разве может буран не спуститься в овраг?
Молодую калмычку на крупе коня
Этих пальцев напомнил мелькающий такт.
Застонала домбра да на весь Баканас,
Солнце, песне внимая, забыло закат.
Облака подниматься к горам не спешат.
Приуныло живое вверху и внизу,
И, заслушавшись, люди печально молчат.
В руслах реки теряют теченье свое,
Омертвев, на обрыве молчит воронье,
Люди песне внимают, восторгом полны,
И сочувствуют тихим рыданьям ее.
Не дошел еще «Кара-жорга» до конца,
А стальные сердца стали мягче свинца.
Так однажды у хана собрался народ,
Чтоб послушать игру музыканта-юнца.
Объяснение:
ШҰҒА МЕН АБДРАХМАН ХАТТАРЫНА ЖАУАП ХАТ.
Ару қыз Шұға мен Абдрахман мен сіздердің сезімдеріңізге тәнтімін.Сіздердің хаттарыңызды оқып,бір-біріңізге деген шынайы сезімдеріңізді ұққандай болдым.Абдрахманның Шұғаға жазған хаты:
Сіз айсыз нұрланған аспандағы,
Буландырған,уландырған жас жанды.
Біз бір ғаріп паналаған саяңды,
Жас жүректе мықты жара басталды,-басталып,
Қырық бүктеліп келсең хатың тұмардай,
Жылы жүзбен көңілді жай қылардай.
Болад,-деген жалғыз ауыз сөз тапсам,
Көңіліме сақтар едім құрандай,-деп аяқталған хатыңызбен танысып оқыдым.Сөз үйлестігіне риза болдым.Бірақ қыз әкесі қосылғандарыңызға қарсы болыпты.Сіздердің махаббаттарыңыз сол заманғы теңсіздікке сай келмеді.Жанып барып сөнді.Сол замандағы бай мен кедейдің деңгейі,тұрмыс салттың жұтаңдығы себеп болған шығар деп ойлаймын.Ғашықтық дертіне шыдамай,Шұға ауырып жатып қалыпты.Есімбек бай кейін райынан қайтқанымен,Шұғаның беті бермен қарамай,қайтыс болыпты.Әдемі ән айтылмай тоқтап қалды,ғашықтық сезімін қара жердің қойнауына бірге ала кетті Шұға.Ару қыз Шұғаның артында "Шұғаның белгісі" атанған шоқы ғана қалды.Ару Шұға мен Абдрахман сіздер сезім өлді,- демеңіздер.Сіздердің ғашықтық сезімдері жазылған хаттарыңыз тарих қойнауынан асып бізге жетті.Біз сіздердің хаттарыңызды оқып,шынайы сезімдеріңізге куә болдық.Қай заман болмасын а ң шынайы сезімі мен махаббаты бірдей болмақ.Сіздердікіндей шынайы сезім бұл күндеріде жастардың арасында бар,оларда ұялы телефонмен бір біріне хат жазып жатқан шығар,- деп ойлаймын.Біз өмір сүріп отырған заманда,жастар бақытты.Өз сүйген жандарына қосылып,бақытты бола алады.Сіздерде бақыттысыздар,қосыла алмасаңыздарда,арттарыңызда ғашықтық хаттарыңызды,өз тарихи оқиғаларыңызды қалдырдыңыздар.Сәлеммен,хат жазған жаңа ғасырдың жаңа баласы.