3-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын түсіндіріп айт. Бірге жоне бөлек жа зылған сөздерге көңіл бөл. Марқаның жағасы ерте кеуіп, ерте көктеді. Жауқазыны қарды жарып шыға беретін тау бөктерінің былтырғыдан қалған күреңсесі күлтеленіп, қаулай тебіндеп келе жатқан көкпен араласып, ала- шабырланып жатыр. Тау ішінде көкжиек жақын болады. Тауда тұрғанда аспан да аласа көрінеді. Сол көктемгі көкжиек - қоп-қою жалқынды сағым іркіліп барып, әлгі көк күмбезімен көмкерілген. Жазғытұрымның кірбіңсіз ашық аспаны мөлдіреп, көлде көрініс беріп тұр. Кілкіген жұқалаң мұнар арасынан оқшау көрініп, мүнда- мұндалап аппақ болып жататын Тарбағатай шың-құздарын үзын- нан-ұзақ созылған жіп-жіңішке ақ бұлт екіге бөліп, аспан тауына ұқсайтын. Енді-енді бүршік атып, көктемнің шуағына алақанын жая бастаған орман соңғы нөсерден жаңа ғана ес жиып буланады. Көктемгі ауада сарай ашар жағымды саумал иісі бар. Сымпылдай ұшып келген бір топ шүрегей Марқакөлдің айдынын төсiмен тіл- гілей қонды да, мамырлап жүзе жөнелді. (О. Бөкей)

Абайдың "Жетінші сөзінде" ұшырасатын "жанның тамағы" деген күрделі философиялық ұғым бар. Оны Абай біздің санамыздан тыс өмір сүретін объективті дүниенің санада сәулеленуі нәтижесіңде пайда болатын ғылым, білімнің жинақталған қоры ретінде қарайды.

Осы себептен де Абай: "... құмарланып, жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді",— деп қайыра түсінік беріп отыр...

Абайдай ұстаз ақынның бұл "Жетінші сөзде" көздеген мақсаты адамның бойыңда туа пайда болатын жан құмары арқылы өз ұрпағының санасына тек қана жанның пайдалы тамақтарын сіңдіру еді. Міне, Абайдың ағартушылық көзқарасының тамыр алған бір саласының қайнар көзі осы жақта жатыр.

Абай бұл бағыттағы ойларын өзге сөзбен "Ғылым таппай мақтанба" т.б. өлеңдерінде айтқан. Мұнда ол "жанның тамағы туралы" ұғымды өз заманынын тұрғысынан келіп, "адам болу" үшін қажет көп керектермен ауыстырады. Ақын толық адамболу туралы өзінің жүйелі де қалыптасқан көзқарасының тезисін ұсынады. Онысы:

Адам болам десеңіз...

Бес нәрседен қашық бол...,—

Бес нәрсеге асық бол, - деген жолдарда жатыр.

Ақынның бүкіл шығармаларындағы негізгі бір тұтас тақырыпта өзекті идея болған. Абайдың пікірінше, ішкі рухани казынамыздың молығуы тікелей өзіміздің қолымыздағы іс. Осы реуішті пікір Абайдың "Он тоғызыншы сөзінде" де қайталанады.Абайдың дүние танымы бойынша сананың, ақылдың пайда болуы күнделікті өмір тәжірибесінің нәтижесінен ғана туындайтын табиғи құбылыс. Соңдықтан да Абай "Он тоғызыншы сөзінде":

"Адам ата-анадан туғаңда есті болмайды: есітіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады... Сол естілерден есітіп білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, соңда іске жарайды, сонда адам десе болады", — деп жоғарыдағы өлең үзіндісендегі ойын осы сөзіңде одан ары кеңіте отырып дамытатынын көруге болады.

Күшігім еркелей білетін,

Кейде ол шәуілдеп үретін.

Жата қап аяғын көтерсе

Көргендер еріксіз күлетін.

Тойған соң томпайып жататын,

Бір тәтті ұйқыға бататын.

Түсінде мысықпен алысып,

Жүретін бөлмеде жарысып.

Қарасам, міне енді өсіпті,

Ит бопты кәдімгі қабаған.

Әуелі өзіме өшікті

Күнәм жоқ бір рет сабаған.

Мақтайды біреулер даурығып,

Қасқыр деп итімді қабаған.

Мен жүрмін кете алмай айығып,

Өз итім түсірген жарадан,

***

Отырсам үндемей үйімде,

Тоқмейіл, ақпейіл күйімде.

Келуші көбейіп кетеді

Шашымның ағынан сүюге.

Мақтауға бәрі әзір, жайдары

Мейрімнің ағаға шегі жоқ.

Ақтарар сырларын қайдағы,

Бірінің дығы жоқ, кегі жоқ.

Сәл ғана өзгеріп қалпымнан,

Әділдік сөйлесем болғаны,

Біреуі алып қап алқымнан,

Союға әзір тұр қалғаны...

Тойған соң жататын пырылдап

Мен мысық емеспін, достарым,

Жан болып жүрген сон, шырылдап

Айтамын арымның қосканын