3-тапсырма. Мәтін бойынша берілген сан есімдерді сөзбен жазыңыз. Қандай сан есім екенін анықтаңыз, 2 ұпай Үлгі: ауыз судың 2 пайызы - екi пайызы/ есептік сан есім. 40-50 литр су- қанның 83 пайызы- бұлшық еттердің 75 пайызы- мидың 74 пайызы-
Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздерге мысал жаз.
Төмендегі сөздердің түбірін тап.
Қазақтың майталман үш биі Төле би, Қазыбек би, Әйтекелер бірде - Сайрамда, бірде - Сауранда, көбіне Түркістанда жиі-жиі бас қосып, әңгіме-кеңес өткізіп отырады екен. Әңгімелерінің арқауы -бүкіл қазақтың басын біріктіріп, алдағы жаздан кешіктірмей, жоңғарға қарсы азаттық ұрысқа аттану.
(Ж. Түрлыбаев)
II деңгей
1. Төмендегі түбірлерден түбірлес сөздер жаса.
Жақ, тақ, қар, орын.
Үл г і: алтын, алға, алма, алғыр
Біріккен сөздерге мысал жаз және оның қанша түбірден біріккенін айт.
Антоним және синоним қос сөздер жаз.
III деңгей
1. Күрделі сөзден тұрақты тіркестердің айырмашылығын айт және мысал келтір. Үл г і: Ала қарға, көк бауыр. (Күрделі сөз)
Көзі ашылды, жүрек жұтқан (Тұрақты тіркес)
2. Әз Жәнібек ханга жауап бер.
Ноғайлының ханы Әз Жәнібек халықты жинап:
- Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады, соны кім табады? - депті.
(«Шешендік сөздер»)
3. «Менің анам» деген тақырыпта ойтолғау жаз.
23. СӨЗЖАСАМ 2 нұсқа
I деңгей
1. Сөзжасам дегеніміз не?
Туынды сөздердің түрлерін ата.
Төмендегі сөздердің сыңарларын тап және қандай жолмен жасалғанын айт.
Мая -
Жалт-
Қалт-
Тақ-
Үл г і: асты-үсті.
II деңгей
1. Омоним сөздерге мысал жаз және олар қай жолмен жасалған туынды сөз екенін айт.
2. Мына сөздерге жұрнақ жалғап түрлерін ажырат.
Қала, көл, жаз, кітап, етік, із, тоқ.
3. Бірігу жолымен жасалған батырлардың аттарын жаз. «Ел үмітін ер ақтар» деген тақырыпқа мәтін құра.
III деңгей
1. Тұрақты тіркестер жаз және оның мағынасын түсіндір.
2. Мәтінді сөздің жасалуына қарап талда.
Көшпелі сахаралықтың ішіп-жері де, киінері де малмен табылады, жанның тыныштығынан гөрі оған мал қымбат... Оның малды қалай қастерлейтінін, бала-шағадан бұрын осы мал амандығын сұрауының өзі-ақ парақ-парақ қып жазған түсіндірмелерден де артық дәлелдейді... Сәлемдесу дәстүрі халықтың сипатының бір белгісі сияқты. (Ш. Уәлиханов)
3. Жемқорлыққа байланысты не айтар едің? «Есебін тапқан екі асайды» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.
Өскенбай бидің бәйбішесі, Құнанбай қажының анасы, Абайдың ұлы шешесі. Зеренің азан шақырып қойған аты - Тоқбала. Әкесі Бектемір Найман ішінде Матайдың Қойгел руынан шыққан сыйлы а есімді қызы, Жанәлі есімді ұлы болған.Жанәлінің бүрпағы - Иранғали мен Қабікен Оңғарбаевтар бүгінде Семей қаласында тұрады. Өскенбай би 5 әйелінен сүйген. 3ереден - Құттымұхамбет (жастай қайтыс болған),Құнанбай, Тайбала туған 3ерені Ырғызбай тұқымдары, барша ауыл адамдары «Кәрі әже» деп атапты. Қартайған шағында құлағы естімей қалған 3ере немерелеріне дұға оқытып, үшкіртеді екен. Ал Абай өлеңмен оқып Зере әжесін үшкіретін болыпты. 3ере немерелері ішінде Ибраһимді алабөтен жақсы көрген. Абайды қойнына алып жатқызып, еркелете-еркіндете есірген ақылды, зейінді, жұмсақ мінезді, мейірімді 3ере немересіне Абай деген аяулы ат қойса, туған анасы мен кіші шешесі Ибраһимді - Телғара деп атаған.
деңгей
Жаңа сөздер қандай жолдармен жасалады?
Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздерге мысал жаз.
Төмендегі сөздердің түбірін тап.
Қазақтың майталман үш биі Төле би, Қазыбек би, Әйтекелер бірде - Сайрамда, бірде - Сауранда, көбіне Түркістанда жиі-жиі бас қосып, әңгіме-кеңес өткізіп отырады екен. Әңгімелерінің арқауы -бүкіл қазақтың басын біріктіріп, алдағы жаздан кешіктірмей, жоңғарға қарсы азаттық ұрысқа аттану.
(Ж. Түрлыбаев)
II деңгей
1. Төмендегі түбірлерден түбірлес сөздер жаса.
Жақ, тақ, қар, орын.
Үл г і: алтын, алға, алма, алғыр
Біріккен сөздерге мысал жаз және оның қанша түбірден біріккенін айт.
Антоним және синоним қос сөздер жаз.
III деңгей
1. Күрделі сөзден тұрақты тіркестердің айырмашылығын айт және мысал келтір. Үл г і: Ала қарға, көк бауыр. (Күрделі сөз)
Көзі ашылды, жүрек жұтқан (Тұрақты тіркес)
2. Әз Жәнібек ханга жауап бер.
Ноғайлының ханы Әз Жәнібек халықты жинап:
- Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады, соны кім табады? - депті.
(«Шешендік сөздер»)
3. «Менің анам» деген тақырыпта ойтолғау жаз.
23. СӨЗЖАСАМ 2 нұсқа
I деңгей
1. Сөзжасам дегеніміз не?
Туынды сөздердің түрлерін ата.
Төмендегі сөздердің сыңарларын тап және қандай жолмен жасалғанын айт.
Мая -
Жалт-
Қалт-
Тақ-
Үл г і: асты-үсті.
II деңгей
1. Омоним сөздерге мысал жаз және олар қай жолмен жасалған туынды сөз екенін айт.
2. Мына сөздерге жұрнақ жалғап түрлерін ажырат.
Қала, көл, жаз, кітап, етік, із, тоқ.
3. Бірігу жолымен жасалған батырлардың аттарын жаз. «Ел үмітін ер ақтар» деген тақырыпқа мәтін құра.
III деңгей
1. Тұрақты тіркестер жаз және оның мағынасын түсіндір.
2. Мәтінді сөздің жасалуына қарап талда.
Көшпелі сахаралықтың ішіп-жері де, киінері де малмен табылады, жанның тыныштығынан гөрі оған мал қымбат... Оның малды қалай қастерлейтінін, бала-шағадан бұрын осы мал амандығын сұрауының өзі-ақ парақ-парақ қып жазған түсіндірмелерден де артық дәлелдейді... Сәлемдесу дәстүрі халықтың сипатының бір белгісі сияқты. (Ш. Уәлиханов)
3. Жемқорлыққа байланысты не айтар едің? «Есебін тапқан екі асайды» деген тақырыпқа ойтолғау жаз.
әкесі құнанбай
анасы ұлжан
әжесі зере
Өскенбай бидің бәйбішесі, Құнанбай қажының анасы, Абайдың ұлы шешесі. Зеренің азан шақырып қойған аты - Тоқбала. Әкесі Бектемір Найман ішінде Матайдың Қойгел руынан шыққан сыйлы а есімді қызы, Жанәлі есімді ұлы болған.Жанәлінің бүрпағы - Иранғали мен Қабікен Оңғарбаевтар бүгінде Семей қаласында тұрады. Өскенбай би 5 әйелінен сүйген. 3ереден - Құттымұхамбет (жастай қайтыс болған),Құнанбай, Тайбала туған 3ерені Ырғызбай тұқымдары, барша ауыл адамдары «Кәрі әже» деп атапты. Қартайған шағында құлағы естімей қалған 3ере немерелеріне дұға оқытып, үшкіртеді екен. Ал Абай өлеңмен оқып Зере әжесін үшкіретін болыпты. 3ере немерелері ішінде Ибраһимді алабөтен жақсы көрген. Абайды қойнына алып жатқызып, еркелете-еркіндете есірген ақылды, зейінді, жұмсақ мінезді, мейірімді 3ере немересіне Абай деген аяулы ат қойса, туған анасы мен кіші шешесі Ибраһимді - Телғара деп атаған.