3-тапсырма, 66-бет Толғау дегеніміз – өмір, адам, заман, жақсылық, жамандық туралы ой қозғайтын әбеби жанр, ол жыр, дидактикалық сарында айтылады. Бізге ауызша жетті.
4-тапсырма, 67-бет
ХІХ ғасырдың басындағы әдебиетте халықтың мұң-зары айтылды. Осы замандағы ақындарды М.Әуезов «Зар заман ақындары» деп атады. Себебі олар отарлық езгіге түскен халық тағдырын зарлап жазды. Бұл заманның ақындар- Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы т.б
5-тапсырма, 67-бет.Риторикалық сұраулы сөйлем. Дулат ақын өлеңін жауабы белгілі сұрау түрінде құрған.
Сенде жетер ме екенсің?
Асып өтер ме екенсің?
Ел шаңына ере алмай, кетер ме екенсің?
Жамылсан тонар ма екенсің?
Сұғыңсаң тояр ма екенсің?
Сұлу сүйер ме екенсің?
Сауыт киер ме екенсің?
Жау қашырар ма екенсің?
Сапы асынар ма екенсің?
Үйге кірер ме екенсің?
Өмір де сүрер ме екенсің?
«О, Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңі Дулат ақынның Ақтан деген жетім балаға арнаған өлеңі. Бұл- арнау өлең. Дулат ақын бала болашағына алаңдайды, оған бадана көз, тоғыз тор сауыт киіп, жау қашырар ма екенсің, сырты қырлы, жүзі алмас сапы асынар ма екенсің, жібек баулы үйге кірер ме екенсің, бала сүйіп, мал бағып, шаруа болар ма екенсің дей отырып, мақсатына жету үшін Ақтан балаға қажымай-талмай күресу керектігін айтады.
Тыңдалым
1.Бейне материалдан «О,Ақтан жас, Ақтан жас» өлеңін тыңдау
2.Нұрмұхаммед Жақып «Сәби бакыты» бейнебаянын көру.
Тапсырма
1.Сұрақтарға жауап жаз.
- Нұрмұхаммед Жақыптың «Сәби бақыты» бейнебаянынан не көрдіңдер?
- Бүгінгі сабағымызға қатысы бар ма?
- Ақтан жас кезіндегі жетімдік туралы не айтасың?
- Қазіргі кездегі балалар үйіндегі жетімдік туралы не білесің?
2. Жетім бала Ақтанға қандай өсиет айтасың, дәптерге жаз. 8-тапсырма, 67-бет.
Бата беру — адал ниет, жақсы тілек білдірудің ұлттық дәстүрі. Дастарқан басында, түрлі жиын-тойларда, т.б. адам өмірінде кездесер ірілі-ұсақты қуаныштар кезінде той, қуаныш иесіне арнап қол жайып, бата береді. Сондай-ақ, қиын сапар, алыс жолға аттанған азаматына ақ жол тілейтін халқымыздың ежелден келе жатқан, кең таралған дәстүрлерінің бірі. Бата беретіндер, көбіне, көпті көрген ақсақалдар мен кемеңгер де дуалы ауызды билер болып келеді. Бата қысылғанда — қуат, қиналғанда—медет беріп, әрбір іс-әрекетіңе даңғыл жол ашып, бәле-жаладан қорғайды деп есептелген. Бата көзі тірілерге ғана емес, аруақтарға да жасалған. Батасыз, тілексіз өмір болмайды. “Батамен ер көгереді, жаңбырмен жер көгереді” деп халқымыз текке айтпаған. Батаның да қисыны, айтылатын, айтылмайтын жері болады, қуаныш пен тойдың ретіне қарай, соған лайық Бата тілегі болады.
Әнші құм
Қазақстанның кең байтақ дархан даласы әлі күнге дейін толық зерттелмеген, сыры ашылмаған құпияларға толы. Кең байтақ жеріміздің аумағында табиғаттың көз тартар небір құбылыстары мен қайталанбас өзіне тән ерекшеліктері бар. Солардың бірі «әнші құм» (кейбір деректерде Айғай құм) – Алматы облысы Кербұлақ ауданы жеріндегі Іле өзенінің аңғарын бойлай орналасқан Үлкен Қалқан тауы және Кіші Қалқан тауы етегіндегі құмды төбе, Алматы қаласынан 250 шақырым қашықтықта орналасқан. Биіктігі 150 м-дей, ұзындығы 8 км, ені 3 км-ге дейін жетеді. Қалқан тауларынан соғатын желдің бағыты үнемі өзгеріп отыруы нәтижесінде құм түйіршіктері електеніп, бірегей құм қо тұратын төбеге айналған.
«Алтынемел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі «Айғай құм немесе Әнші құм» атты құмды төбені өз қамқорлығына алған. Кейбір деректерге сүйенсек, «Алтынемел» ұлттық қорығы кезінде Шоқан Уәлихановтың Қашқарияға сапарында пана болған деседі.
Ал енді бұл өңір неліктен «әнші құм» атанып кетті екен? Осыған тоқталып көрейік. Бұл құмның бір ерекшелігі – құрғақ күндері әуенді дыбыстар шығарады. Оның әуені бірнеше шақырымдарға жайылып, алыстан да естіліп тұрады.
Кейбір пікірлерге сүйенсек, құмның ұсақ бөлшектері бір-біріне үйкелген кезде осындай әуенді дыбыстар шығады екен: жеңіл самал жел шиқылдаған дыбыстар шығарса, қатты жел орган дыбысына ұқсас әуен шығарады. Алайда, желсіз күнде де құмның әуенін тыңдауға болады. Осы сиқырына байланысты, құм жайында көптеген аңыздар пайда болған. Құмның тағы бір ерекшелігі – ол басқа құмдар сияқты орнын ауыстырып, көшіп жүрмейді, керісінше, мыңдаған жылдар бойы Алтынемел аумағында, бір орында тұр.
Осындай табиғи ерекшелік әлемнің басқа жерінде жоқ деп айтсақ та болатын шығар. Тіпті кезінде Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан бұл табиғат ескерткішіне жолаушылар әдейілеп ат басын бұрған деседі.