3. Перифраздалған сөйлемдердің мәтін мазмұнымен сәйкестігін анықтап, «+»/«-» белгісін қойыңыз. Ақпараттар БАҚ-тағы түрлі ақпарат түрлері адамның жан-дүниесіне теріс ықпал етеді. Адами құндылықтарының жойылуына қатігез бағдарламалар, ойындар мен кинолар себепші смес. Ойынға тәуелді адам ойын кезінде басқа әлемге сніп, өмірде жүзеге асырмаған ойларын орындағандай әсерде болады. Түрлі телебағдарлама, телехикая және жарнамалар отбасы қарым-қатынасының қалыптасуына әсер етеді. (4)
Бізде Қараханидтер дәуіріндегі екі үлкен әдеби ескерткіш бар. Біріншісі-Баласағұн ұлы Жүсіп Баласағұнидің «Құтадғу білік», екіншісі-Махмұт Қашқаридің «Дивани лұғат ат-түрік» туындысы. Жүсіп Баласағұни «Құтадғу білікті» он сегіз айда жазды. Әлеуметтік мәні терең және халықтың моральдық -этикалық бағдарламасы болып табылатын бұл туынды Қарахан мемлекетінің билеушісі Табғаш Арслан хан Богратегинге ұсынылды. Бұл классикалық туынды сол кезде тарихи -идеологиялық, психологиялық -педагогикалық, әдеби -мәдени дәстүрлердің, көркемдік -эстетикалық білімнің белгілі бір мектебі болғанын меңзейді. Мұндай ауқымды шығармалардың дүниеге келуі мен жазылуы тұтас шығармашылық кезеңнің нәтижесі.
Жүсіп Баласағын шығармашылығында ғылыми да, діни де деректер қолданылады, сондықтан ол интеллектуалды және рухани даму үшін азық ретінде бүгінгі күнге дейін өзекті болып табылады.
ортамен тығыз байланыстамыз. Біздің айналамыз көзімізге көрінетін, көрінбейтін, ұстай алатын, сезе алатын, сезе алмайтын заттар мен құбылыстардан тұрады . Адам қоғамда, табиғатта, болып жатқан өзгерістерден үнемі хабардар болуы керек. Мұны түсіну үшін болып жатқан құбылыстарды дұрыс қабылдап, саралап, әлемнің ақпараттық бейнесі туралы түсінік қалыптастыра алуымыз қажет.
Біз мынадай түсініктермен танысамыз:
Мегаәлем: бұл топқа галактика, жұлдыздар, ғаламшарлар, яғни үлкен көлемді нысандар кіреді.
Макроәлем: адам өлшемдерімен салыстыруға болатындай тірі және өлі табиғаттан тұрады.
Микроәлем: өлшемдері өте кішкентай нысандардан – молекула, атом сияқты нысандардан тұрады. Ал барлық нысандар заттардан тұрады. Зат дегеніміз бізді қоршаған нәрселер – ауа, жер, су, адам және т.б.
Микроәлем, макроәлем, мегаәлемдерді келесі параметрлермен өлшеп салыстыруға болады:
1) арақашықтықты өлшеу бірліктері (м, км, см, және т.б),
2) салмақты өлшеу бірліктері (г, кг, т, фунт және т.б)
Сонымен қатар, бұл түсініктер бір –бірімен тығыз байланысты және бірі –бірінен соң шынжыр (цепочка) тәріздес келеді. Олар бір –бірін құрайды. Табиғатта бұл құрылым былай сипатталады: дене – зат – молекула - атом – электрон – протон. Егер де бір электрон бірдеңеге ұшыраса, онда оның атомы қирайды да (машинаның бір болты түсіп қалса, не болар еді?), ол өз кезегінде молекуланың бұзылуына әкеліп соғады. Мәселен, қантты өртесе, ол қант емес көмірге айналады. Осылайша, қарапайым мысалдан-ақ, зат құрамындағы өте кішкентай электрон деген бөлшектің табиғатта атқаратын қызметінің аса маңызды екенін түсінуге болады. Айналамыздағы кез-келген зат туралы осыны айтуға болады.
1911 жылы ағылшын ғалымы Э. Резерфорд ұсынған атом құрылысының моделі планетарлық жүйені еске түсіреді. Күнді айналған ғаламшарларға ұқсайды. Сондықтан оны «Атомның планетарлық моделі» деп те атайды. Күнді айнала қозғалған планеталар сияқты, оң зарядты ядроны теріс зарядты электрондар айналады. Атом көлемі күн жүйесінің аса кішірейген көшірмесі сияқты. Атом құрылысы мен аспан денелері арасындағы ұқастық таңғажайып. Бұл ұқсастық - әлемнің біртұтастығының өте айқын дәлелі.
Табиғатта кездейсоқтық жоқ, әр заттың өз орны, өз реті, өз жолы, өз қызметі бар. Яғни, барлық нәрсе өз ішінде көзге көрінбейтін атомдар дүниесінің ішкі заңына бағынады. Сыртқы әлем түгел ғарыш дүниесінің жолымен жүреді. Бұған қарағанда, макроәлем мен микроәлем ұқсас. Өйткені олардың негізі бір, заңы бір.
Бізде Қараханидтер дәуіріндегі екі үлкен әдеби ескерткіш бар. Біріншісі-Баласағұн ұлы Жүсіп Баласағұнидің «Құтадғу білік», екіншісі-Махмұт Қашқаридің «Дивани лұғат ат-түрік» туындысы. Жүсіп Баласағұни «Құтадғу білікті» он сегіз айда жазды. Әлеуметтік мәні терең және халықтың моральдық -этикалық бағдарламасы болып табылатын бұл туынды Қарахан мемлекетінің билеушісі Табғаш Арслан хан Богратегинге ұсынылды. Бұл классикалық туынды сол кезде тарихи -идеологиялық, психологиялық -педагогикалық, әдеби -мәдени дәстүрлердің, көркемдік -эстетикалық білімнің белгілі бір мектебі болғанын меңзейді. Мұндай ауқымды шығармалардың дүниеге келуі мен жазылуы тұтас шығармашылық кезеңнің нәтижесі.
Жүсіп Баласағын шығармашылығында ғылыми да, діни де деректер қолданылады, сондықтан ол интеллектуалды және рухани даму үшін азық ретінде бүгінгі күнге дейін өзекті болып табылады.
ортамен тығыз байланыстамыз. Біздің айналамыз көзімізге көрінетін, көрінбейтін, ұстай алатын, сезе алатын, сезе алмайтын заттар мен құбылыстардан тұрады . Адам қоғамда, табиғатта, болып жатқан өзгерістерден үнемі хабардар болуы керек. Мұны түсіну үшін болып жатқан құбылыстарды дұрыс қабылдап, саралап, әлемнің ақпараттық бейнесі туралы түсінік қалыптастыра алуымыз қажет.
Біз мынадай түсініктермен танысамыз:
Мегаәлем: бұл топқа галактика, жұлдыздар, ғаламшарлар, яғни үлкен көлемді нысандар кіреді.
Макроәлем: адам өлшемдерімен салыстыруға болатындай тірі және өлі табиғаттан тұрады.
Микроәлем: өлшемдері өте кішкентай нысандардан – молекула, атом сияқты нысандардан тұрады. Ал барлық нысандар заттардан тұрады. Зат дегеніміз бізді қоршаған нәрселер – ауа, жер, су, адам және т.б.
Микроәлем, макроәлем, мегаәлемдерді келесі параметрлермен өлшеп салыстыруға болады:
1) арақашықтықты өлшеу бірліктері (м, км, см, және т.б),
2) салмақты өлшеу бірліктері (г, кг, т, фунт және т.б)
Сонымен қатар, бұл түсініктер бір –бірімен тығыз байланысты және бірі –бірінен соң шынжыр (цепочка) тәріздес келеді. Олар бір –бірін құрайды. Табиғатта бұл құрылым былай сипатталады: дене – зат – молекула - атом – электрон – протон. Егер де бір электрон бірдеңеге ұшыраса, онда оның атомы қирайды да (машинаның бір болты түсіп қалса, не болар еді?), ол өз кезегінде молекуланың бұзылуына әкеліп соғады. Мәселен, қантты өртесе, ол қант емес көмірге айналады. Осылайша, қарапайым мысалдан-ақ, зат құрамындағы өте кішкентай электрон деген бөлшектің табиғатта атқаратын қызметінің аса маңызды екенін түсінуге болады. Айналамыздағы кез-келген зат туралы осыны айтуға болады.
1911 жылы ағылшын ғалымы Э. Резерфорд ұсынған атом құрылысының моделі планетарлық жүйені еске түсіреді. Күнді айналған ғаламшарларға ұқсайды. Сондықтан оны «Атомның планетарлық моделі» деп те атайды. Күнді айнала қозғалған планеталар сияқты, оң зарядты ядроны теріс зарядты электрондар айналады. Атом көлемі күн жүйесінің аса кішірейген көшірмесі сияқты. Атом құрылысы мен аспан денелері арасындағы ұқастық таңғажайып. Бұл ұқсастық - әлемнің біртұтастығының өте айқын дәлелі.
Табиғатта кездейсоқтық жоқ, әр заттың өз орны, өз реті, өз жолы, өз қызметі бар. Яғни, барлық нәрсе өз ішінде көзге көрінбейтін атомдар дүниесінің ішкі заңына бағынады. Сыртқы әлем түгел ғарыш дүниесінің жолымен жүреді. Бұған қарағанда, макроәлем мен микроәлем ұқсас. Өйткені олардың негізі бір, заңы бір.
жүктеу/скачать