2-тапсырма. Үнтаспадан 16-аудиомәтінді тыңдаңдар. АМәтін мазмүнына ең жақын келетін жауапты тауып, ойла рынды долелдендер.
Теңіздің тартылу себебінің бірі
| балықтың шамадан тыс ауаның ластанып өзендердің басқа арнаға
коп аулануы
Сырдария
бузылуы
бурылуы
Македонский заманында жойқын атанған өзен
Әмудария
Мотіндегі негізгі ой
Қарақұм
теңіздің бүгінгі күйінен теңіздің бүрынғы теңіздіц
хабар беру
откені мен
қалпын сипаттау бүгінін салыстыру
Міне мәтін
Ой,дариға-ай!... Өткен күнде белгі жоқ.Қазір ол күндер көрген түстей көзден ұшты
да кетті.Шіркін,ол кездегі өмірдің несін айтасың.!Онда жарықтық кәрі теңіздің бағы
басында,қос дарияны қатар емген телегей теңіз қыста да,жазда да кенерінен асып
жатқаны.
Шіркін-ай,сол кезде бұл өңірдің кісілері қандай еді!Күнге күйіп,жел қаққан ,өңшең
сіңір қара кісілер оқта –текте соғып т ұратын лай балыққа аулары майланғанда
рухтанып кететін еді-ау!Қанаты сатырлап ақ шағалалар да көк теңізде қиғылық ұрып
жатқаны.Ақ пен қызыл арасында беттақтаймен бірдейбоп басында толған қара
қайықтар бір-біріне өқйрықтасып келіп жататын!
Сонан бері... Иә,сонан бері ,міне, жиырма жыл.Жиырма жылда ел өзгерді.Жер
өзгерді.Осы елдің ішетін суы уға айналды.Теңіз тартылды.Суы шағын Сырдария
түгіл,ағыны қатты Әмударияны айтсаңшы.Баяғы Македонский заманында Жойқын
атанған ,өзі де жойқын десе жойқын дарияның қатты ағысына қайық салса шапқан
аттай ала қашатын ағыл – тегіл суын кері ағызып,Қарақұмға-қарақұрдымға бұрып
әкетті.Бас аяғы жиырма жылда теңіз жарты ортасынан төмен түсіп кетті.
Бұл өңір жиырма жылдан барі осылай болып жатыр.Тартылған теңіздің түбі тұзға
айналып,Арал өңірінің аңызақ аптабы күн-күн,түн-түн азынап сғып бергенде не
болады?Арал тұзы қазір Қарақалпақ пен Қызылорданы тұншықтырып жатыр.Сол тұз
ертең
Дәйек сөз, цитата (лат. cіto– келтіремін, шақырамын) – түпнұсқадан сөзбе-сөз алынған үзінді. Автордың ойын беделді пікірлермен тиянақтау үшін, біреудің пікіріне сын айту үшін, құнды дерек ретінде пайдалану үшін қолданылады.[1]
Дәйек сөз, негізінен, ба з материалдарында, ғылым еңбектерде, кітаптар мен әр түрлі қолжазбаларда, баяндамалар мен сөйлеген сөздерде келтіріледі. Дәйек сөздер ғылым еңбектерде пайдаланғанда, сол еңбекте айтылатын оймен логикалық тұрғыдан қабысып, жарасым табуы тиіс. Айтылмақ ойды одан әрі дамытып, жаңа деректермен толықтырып тұру керек. Сонда ғана ол өз міндетін атқарады. Әдетте, зерттеу еңбектерінде, көбінесе әдебиет, мәдениет, өнер, ғылым қайраткерлері пікірлерінен дәйек сөздер алынып отырады. Мұның өзі үлкен талғаммен, орынды алынса, еңбектің сапасын арттыруға есебін тигізеді.
Дәйек сөз көбінесе ықшам түрде алынады. Сөйлем ұзақ болған жағдайда керекті жерін алып, қысқартылған сөздер орнына көп нүкте қою шарты бар. Дәйек сөз, әдетте, тырнақшаға алынып жазылады. Міндетті түрде дәйек сөз алынған еңбек, оның авторының аты-жөні сілтемелерде анық, нақтылы көрсетілуі тиіс. Эпиграф та дәйек сөздің бір түріне жатады
Қырғыз халқының мәңгілік мәдени ескерткіші, бүкіл тарихнама шежіресі, эпостық жүздеген дастандардың-поэзияның асыл маржанынан соғылған мұнарасы МАНАС ғасырлар бойы өзімен бірге ғажайып манасшылар әулетін, өзге де сирек жыраулар тобын, шеруін туғызып келеді. Манасшылар сонау көне ғасырлар бойына бір өздері бүкіл театр міндетін атқарған. Онда бір адам әрі баяндаушы, әрі шығарушы, әрі орындаушы, еркек-әйел рольдерін атқарушы, ойнаушы, қимыл-әрекет суретшісі, қомызшы, сазгер-бәрін кереметтей басын қосқан өлшеусіз талант иелері болған. Ең ғажабы- әлденеше айлар бойына айтылатын бұл ұзақ хикаяларды еш шатастырмай миында, зердесінде ұстау қасиеті.