11-тапсырма. Берілген үзіндіден теңеу, метафора, риторикалык сурак т.б. көріктеу-айшықтау құралдарын табыңдар.
Дегенше, қалды тартып батыр Баян,
Баянның батырлығы алашқа аян.
Оқ тиін жүрегінен құлап түсті,
Атынан бүктетіліп бөбек Ноян,
Жырдан үзінді
Менің ойымша
тартқанда сынбадың-ау, сұм садагым!
Қайтейін, арымадың, арда күшім!
жок. Әлде, жоқ... жоқ... Әлде... Өлтірдім бе,
Інімді алты алаштың намысы үшін?!
Інісі Ер Баянның жасық Ноян
Атадан азып туган дер бола ма?
Кул болса бір қыз үшін балдырғаны
Алашқа будан да ауыр шер бола ма?!
ҚҰРМАНҒАЗЫ САҒЫРБАЙҰЛЫ
(1818-1889 )
Қазіргі Орал облысы, Жанғалы ауданының Жиделі елді мекенінде дүниеге келген. Күй атасы. Құрманғазыны күй өнеріне баулыған және оның ұстазы болған Ұзақ күйші еді. Құрманғазы жастайынан домбыра шертіп, көпшіліктің ілтапатына бөленді. Күйшінің шығармашылық табыстарға қол жеткізіп, өрлеуіне Бөкей ордасының Байжұма, Баламайсан, Байбақты, Соқыр Есжан сынды атақты күйшілері үлкен ықпал еткен. Олардан тәлім алып өскен Құрманғазы қазақ халқының ұлы сазгері атанды. Құрманғазының күйлері қазақ елі өмірінің әлеуметтік жыр-сыры, азаткерлік рух ұраншысы іспетті, Ұлттық тарихымыздың әуен тілінде жазылған ұлы эпопеясы деуге болатындай. Күйші шығармашылығындағы өзекті мәселелер — халықтың азатгығы мен жеке тұлға бостандығы. Өз туындыларында XIX ғасырдың 30-жылдары Исатай Тайманұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліске ерекше назар аударған. Құрманғазы бұл көтеріліске өзінің алғашқы туындыларының бірі "Кішкентай" күйін арнаған. Одан кейінгі "Ақбай", "Ақсақ киік", "Түрмеден кдшкдн", "Адай" күйлерінде ол халықтың азаттықты көксеген арманын, әділетсіздікке қарсылықты, қоғамдық мүдделердің өзара қақтығысын білдіреді. Құрманғазы туындыларында қоғам мен адамның арақатынасындағы айрықша әлеуметтік-психологиялық жағдайлар бейнеленеді. Оның "Аман бол, шешем, аман бол", "Қайран шешем", "Ертең кетем", "Бұқтым-бұқтым" деген күйлерінде адам даусының ырғағы айқын берілген. Құрманғазының ойнақы, мерекелік көңіл күйді білдіретін би ырғағымен жазылған күйлері ("Балбырауын", "Әсем") де бар. Құрманғазы Сағырбайұлы бірнеше мәрте түрмеге де қамалған, алайда халықтың азаттығы жолындағы күрескер сазгердің рухы ешқашан түспеген. Ол Орал, Орынборда, Үркіт түрмелерінде де отырған. Куғын-сүргін мен сергелдеңге түскен күйші халықтың тәуелсіздік пен бостандық туралы терең ой-толғамын бейнелеген. "Алатау" және " Сарыарқа" күйлерін дүниеге келтірген. 1880 жылы Астрахан түбіндегі Сақмар елді мекеніне қоныс аударады. Қауым арасында ерекше құрметке бөленген Құрманғазы Дина Нүрпейісова, Е.Есжанов, М.Сүлейменов сынды мирасқорларын жинайды. Сол дәуірде әйгілі болған Көкбала, Менегай, Менкдра, Сүгүрәлі, Торғайбай, Шора сынды домбыра тарту шеберлері де Құрманғазыны ұстаз тұтқан. "Байжұма", "Бозқаңғыр" туындылары да Сағырбайұлының асқан өнерпаз күйші екенін білдіреді. Құрманғазы өз күйлері арқылы орындаушылық өнердің ерекше дарыны мен бірегей әуен тілін паш етті. "Итог" атты күйінде күйші ауыр да азапты өмір жолының қорытындысын айқын бейнелейді. Сазгер шығармашылығында әуендік жанрдың лирика, халық тарихын баяндау, адамның табиғаттан, қоршаған ортадан алған әсері сияқты арналары да айрықшіа орын алады. Құрманғазының күйлері қазақ хатады шығармашылығында аса маңызды тарихи орын алады. Ол өз туындылары арқылы халқымыздың мәдени дамуына қомақты үлес қосты.
-Салем ..., сенi көргеніме оте куаныштымын, сенен сұрасам болады ма, сен мұнда не істеп жүрсің?
- Мен осы жаңа спортзалдан шықтым, жақында волейболдан чемпионат болады.
-Керемет! Сен үлкен күш салып дайындалып жатқан боларсың, себебі бұл ойын шыдамдылыкты талап етеді.
-Иа,әрине. Бірақ мен салауатты өмір салтын ұстанғандықтан, жаттығулар маған қиындык туғызбайды.
-Сен салауатты өмір салтын калай ұстананатынын жайлы айтып берші.
- Мен күнделікті ерте оянып, дене жаттығуларын жасап,дұрыс тамақтанамын(ешқандай газдалган сусындар мен фаст-фуд) және, әрине, коп жаттығамын.
-Жарайсың, енді мен де сенің кеңестеріне сүйене отырып салауатты өмір салтын сактайтын боламын