100
1-үзінді:
теңіз жайында әңгімелескен керемет! әңгіме болатын: қтың бағыты
қалай, тереңге кете ме, тайызға шыға ма? бүгін күн қалай батты, ертең жол
соға ма, жоқ па?
қшылар бүгін райдың үйіне жиналды. олар теңіз жайында, қ
жайында әңгімелесіп отырды.
аттылы біреу есік алдына тоқтады, аттүсті. атты байлап, сәлем
беріп, үйге кірді. кіріп келген - кәлен еді. қшылар кәленді таныды.
қшы жас жігіт:
-аға, отырыңыз! төрге шығыңыз, - деді.
кәлен төрге шықпай, төмен отырып:
-еламан, саған келдім, - деп ойындағысын бірден айтты. - кәсіп
іздеп келдім.
-е, ат ұрлауды қойып, енді қ аулауға шықтың ба? - деді рай.
қшылар шошып қалды. кәлен асықпады. ол ашуланбай, тук
болмаған кісідей жадырап;
-« ғой», - деп жүрсем, ержеткен екенсің, - деді.
қшылар жадырап сала берді. еламан:
-жарайды, шаруаңды айті
-«саған кісі керек", - дейді ғой. мені пайшерік қып алуға қалайсың?
мұз оятын кісі керек пе?
-ал керек.
-ендеше мені ал!
-шодырға бар… билігі сонда.
-міне, сөз! ендігі жерде сендермен бірге жүріп көрейін, - деді.
-ертеңінде еламанға андрей келді.
тең
-сақ бол. федоров: «аудың барлығы жарамсыз», - деп жатыр. ертең
сені бар ңмен мүз үстіне айдап шығайын деп жатыр.
-мүз әлсіз емес пе?
-оны мен де айттым. бірақ федоров тың. сақ бол! тек абай-
лап сөйлес! - деп кетті иван.
2-үзінді:
еламан федоровқа барып, үйіне баса-көктеп кіріп барды. еламан федоровтың түсі қатты бұзылғанын көрді. түсі ызғарлы, түрі ашулы. -біз мұз үстіне шықпаймыз. мұз жұқа қауіпті… мұз үстіне шығатын - әр үйдің бір-бір азаматы … федоров жұдырықпен қшыны қойып жіберді. жұдырық қшының аузына тиді. аузы қанап, көзі қарауытты. еламан бойын жинап алды. -жоқ, біз мұзға шықпаймыз, - деп кесіп айтты да бұрылып жүре берді. федоров дірілдеген қолымен темекі тұтатты. ашуы басылып, азырақ жұмсарды.
ертесінде өжет қшы қазаң жігіті қайта есіне түсті. жұдырық тисе де, тілін тартпай, қуарып алған қара сүр жүзі көз алдында түр. дереу иван курнос- ты шаңырып алды. -аналарға бар. бірі қалмай мұз үстіне шықсын. егер ертең мүз үстіне шықпаса, менен жақсылық күтпесін. бәрін қуамын. -мүз әлсіз емес пе екен? -ол - сенің жұмысың емес. -дегеніңіз болсын. мен: "ау-құралдардың айырылып қаламыз ба? ", деп жатырмын. -жаңа құралды берме и точка! курнос бұрылып, жүре берді. екі иығы салбырап үнсіз шығып бара жатқан түріне қарап, федоров: «ақымақ! » - деді ішінен. курнос қшылардың ауылына келді. ол қшыларға федоровтың сөзін өз сөзіндей етіп айтты. көп ішінен еламанға қарады. тілін алмасаң, орыс байы ау-құралын алып қоятынын еламан білді. өзімен бірге басқа қиындыққа қалдырғысы келмеді: -өздерің шешіндер! - деді қшыларға. қшылар ақылдасып, соңында: «шодырдың айтқанына көнейік! » деп шешті. суық жел соғып түр. қиғаш түскен қар ң бетін тіліп түр. қаңтар айының ашуы сезіледі. бәрі қорқынышын айтты: -сөз жоқ, дауыл болады. -мұз әлі әлсіз. жел арқадан шықса, мұзды алады да кетеді. -шодырмен сөйлесіп көрсе, қайтеді? -ештеңе шықпайды. оған ештеңе бөгет бола алмайды. - онда жүріңдер! кеттік! - деді де еламан аяғын тез басып жүріп кетті.
3-үзінді:
теңіз жағасында екі жүр. бірі - курнос, бірі - андрей. кенет ышқынып, жел гулеп кетті. қамыстар құлап, топырақ борап, дүние алай- түлей боп кетті, андрей бір сұмдықты көрді: қатты соққан қара дауыл мұзды қақ жарып, ашып жіберді. сіресіп жатқан мүз алға қарай жылжыды. теңіз үсті түтігіп кетті. ығып бара жатқан қшылар көрінбей кетті. андрей кур- носты жағадағы қайыққа сүйрей жөнелді. иван: -есің дұрыс па? - деп айқайлады. -әне, қшылар ығып барады. - подумаешь! ықса, барсын! андрей не істерін білмей, сергелеңге түсті. жанына жалмұрат жүгіріп келді. екеуі қайықты суға түсіріп, мінді. жел қайықты ұшырып ала жөнелді. олар жағадан ұзап кетті. теңіз үстінің дауылы өте қатты, күйде толқындар. жалмұрат зәресі ұшты. басы айналды. "құдай-ай, сақтай көр! » - деп жал- барынды. андрей қайықты есті. мұзды ыққан қшыларға жете алмай, өздері адасты. қараңғы түнде қайықты үлкен сең соңғы. қайық быт-шыт болды. екеуі мұздың үстінде қалды. ал қшылар теңізге шыққан соң, жұқа мүз быт-шыт болып жарылды. олар жан-жаққа ығып кетті. қшылардың біреуі суға құлап, үшеуі үсіп әлді. біреуі шалажансар. еламан, кәлен, мөңке, дос, рай ғана қалды. таң атты. дауыл басылды. бұлар ыққан үлкен мүз шыңға тірелді. қшылар: «қаратүпті қара! біз қаратүптен шығыппыз», деп шула- ды. сақал-мұрты - қырау, беттерін үсік шалған. осы жерде қшылар жалмұрат пен андрейдің денесін көрді. өздерін іздеп шыққандарын түсінді. андрейдің тырнақтары жұлынған. мұз үсті - қан. өмір үшін жанталасқан. жерді тырнағымен тырнаған. андрей ақкөңіл еді. промсолда қшыларға жаны ашитын жалғыз еді. федоров қшылардан ау-құралдарын сұрайды. қатты ашуланған еламан: «сен неге сұрамайсың! ? » - деп, оны темір сүйменмен ұрады. соққы федоровтың қарақұсына тиеді.
100
