10-тапсырма. Төменде берілген мәтіннің негізгі тірек сөздерін қатысты- рып салалас құрмалас сөйлемдер құрап жаз.
Адамның құқығы мен бостандығы туралы халықаралық-құқықтық құ-
жаттар жекелеген мемлекеттердің заңдарына ықпалын тигізіп отырады.
Халықаралық құқық қорғау ұйымдарына мүше болып кірген ел халықара-
лық құқық нормаларын өз аумағында бұлжытпай орындап отыруға міндетті.
Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымына, Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастықты сақтау ұйымына мүше болып кіргендіктен, осы ұйымдардың
адам құқығы мен бостандықтарын қорғау хақындағы құжаттарын мойындап,
талаптарды орындайды.
1. Желдер. Барлық желдер атмосферадағы үлкен масштабтағы конвекциялық ағындар. Конвекцияға мысалы теңіз жағасында болатын бриз желдерін келтіруге болады. Жазғы күндерде күн жылуы арқылы құрлық су бетіне қарағанда тез жылиды, оның себебі судың тығыздығы азайып және қысым судың бетіндегі суық ауаның қысымынан аз. Қорытындылай келгенде суық ауа теңіз бетімен жағаға жылжиды да ― жел соғады. Бұл күндізгі бриз. Түнде су ақырын салқындайды, ал құрлық бетіндегі ауа су бетіндегі ауадан суықтай болады. Осыдан түнгі бриз пайда болады. Түнгі бриз деп суық ауаның құрлықтан теңізге қозғалысын айтады. 2. Тарту күші. Біз ауасыз отынның жанбайтынын білеміз. Егер оттыққа, пешке, самауыр мұржасына ауа бармаса от жанбайды. Әдеттегідей мұндай жағдайларда ауаның тарту күші қолданады. Мысалы зауыттарда, фабрикаларда, электростанцияларда тарту күшін жасау үшін оттықтың үстіне мұржа орнатады. Отын жанған кезде мұржаның ішіндегі ауа жыли бастайды. Осыдан ауаның тығыздығы азаяды. Біз оттық пен мұржадағы ауаның қысымы оның сыртындағы ауаның қысымынан аз екенін білеміз. Қысымның әр түрлілігінен суық ауа оттықтың ішіне, ал жылы ауа биікке көтеріліді ― тарту күші пайда болады. Мұржа биіктеген сайын тарту күші де көбейеді. Себебі мұржа мен оның сыртындағы ауа қысымдарының айырмашылығы арта түседі. 3. Пәтерлерді жылыту мен салқындату. Жердің суық аймақтарында тұратын кейбір мемлекеттің тұрғындары өз үйлерін жылытады. Ал тропик пен субтропикте орналасқан мемлекеттерде қаңтардағы ауаның температурасы +20 мен +30°С жетеді. Мұндай жерлерде пәтерлердегі ауаны салқындатуға арналған техника қолданылады. Жылыту да, салқындату да конвекция негізінде жасалған. Салқындату құралдары кәдімгі конвекция жасау үшін биікте төбеге жақын орналасқан. Өйткені суық ауаның тығыздығы жылы ауаның тығыздығынан жоғары болғандықтан ол төменге түседі. Жылыту құралдары төменде орналасады. Қазіргі үлкен үйлерде су арқылы жұмыс істейтін жылыту құралдарын қолданады. Оның ішіндегі судың циркуляциясы мен пәтердегі ауаның жылынуы конвекцияның арқасында жүреді. Егер жылыту құралы пәтердің ішінде орналасса, үйдің астында суды жылытатын жылытқыш пеш бар.
Жалпы, Қазақ елі Еуропа мен Азияның кіндігі, жүрегі десе де болады. Осы ұлан-ғайыр кең алқапты – Алтай мен Атырауға дейінгі жалғасқан,ұшқан құстың қанаты талатын бай даланы ата-бабаларымыз бізге мирас етіп қалдырып кетті. Өз алдына дербес мемлекет болып қалыптасқан, тарихы сонау сақ, ғұн, түркілерден бері жалғасып келе жатқан Қазақ елінің Тәу етер Тәуелсіздікке қол жеткізгеніне биыл 25 жыл. Осы аралықта, тіпті, оған дейінгі кезеңдерде еліміз қым-қуыт тірлікті бастан кешті. Өз басым Тәуелсіздіктің ең бір жетістігі – Тәңір бізге сыйға берген басшы – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев деп білемін. Нұрсұлтан атаның көреген саясатының арқасында әлем Қазақ елін таныды. Ұшы-қиыры жоқ жерін картадан көрді. Қандай да бір саясат жолында мемлекетімізбен санасатындай жағдайға жетті. Табиғи қазба байлықтарымызды игеру нәтижесінде бізбен экономикалық сыйластыққа мүдделі болды. Ата-бабамыз аңсаған тура, әділдік жолын, көршімен тату болу ниетін құптаған Елбасының сындарлы саясатының жемісі