ната1182

17.02.2023 02:59 •  Қазақ тiлi

1-тапсырма
Мәтінді оқып түсініп, мазмұнын 5 сөйлеммен баяндаңыз,
Төрт түлік мал
Көшпелілердің, оның ішінде қазақтың төрт түлік малдың ішіндегі қастерлеп, пір тұтатыны -
жылқы. Жылқы көшіп-қонуға төзімді әрі ыңғайлы, қысы-жазы жем-шөп тілемей жайылады. Оның
азығы (жемі, шебі) езге малдан әлдеқайда асыл. Сол себепті де оның еті де, сүті де денсаулыкка
Шипалы екендігі ерте кезден – ақ белгілі. Жылқы бетегелі, кеделі, селеулі, кауданды жерде жаксы
өскен.
Қазақтың жылқымен қатар ұстаған малы – түйе. Түйе-жүк көлігі. Көшпелілердін, солардың
ішінде қазақтың, ғасырлар бойы көбінесе жүгін көтерген мал-түйе. Оның ішінде ең төзімдісі әрі
мықтысы – жалғыз еркешті нар. Түйе жолға да шыдамды. Оның жейтін ашыларының ішінде тұр да
бар. Түйенің түбiтi мен шудасы қымбат саналады түбіттен иіріп тоқыған киім ең жылы, ең төзімді
болады:шудадан жіп, аркан еседі. Түйенің сүті де асыл. Одан ашытатын кышкыттым сусыншы
Батыс Қазақстанда «шұбат», Түркістан жагында кымыран» деп атайды. Ғылымның дәлелдеуінше,
шұбаттың дәрілік қасиеті къмыздан да артық саналады.
Кой да көшпелі елдердің ерте заманнан малданған түлігінің бірі. Ол әрі кім, әрі тамак. Ким
дегенде, оның жүнінен гөрі ертедегі көшпелі халыкка терісі қымбат болған. Илеген қой терісінен
тігілген ішік, тон, тұлыптан жылы киім табылмайды. Қазіргі кездегі «дубленкараталатын сәнді тон
да осы кой терісінен жасалады. Ал жүнінен неше түрлі асыл жүн маталар тоқылады. Қазак койынын
жүні киіз басуға, кілем тоқуға, байпак, пима дайындауға жұмсалады. Онымен бірге кой маты көшin-
кону кезінде ұзақ жол жүрістеріне шыдамды болып келеді. Жеп-щетті онша талғамайды. Ешкі мен
қойдың сүтінен ұйыткан айран да, кайнатқан күрт пен ірімшік те казактың сүйікті асы.
Мал шаруашылығындағы тағы бір түлік-сиыр. Ертедегі көшпелі қазақтар сиырды аз
малданган. Өйткені сиыр малы көшіп-қонудың талабына сай келмей, отырықшылыққа ауысқаннан
кейін ғана көбейген... Сиыр малы айрықша бағуды тілемейді, өріске өзі кетіп, мезгілінде өзі қайтып
келеді.Қыс айларында сиыр тек корада гана күтіледі. Сондықтан басқа малдарға қарағанда ол
күтімді көбірек керек етеді
2-танырма. Мәтінде көтерілген мәселені анықтаңыз және 5 тірек сөз немесе сөз тіркестерін
табыңыз.​