1-тапсырма. Ойтүрткі.
• Қазақ телевизиясы тарихынан не білесіздер?
• Қазақ телевизиясының ең алғашқы хабарын жүргізуші диктор- лардың әйелдер екенін естідіңіздер ме?
2-тапсырма.
Мәтінді оқып, деректерді есте сақтаңыздар. 1958 жылы Қазақстанда тұңғыш рет телевизия пайда болды. Сол кездегі республика астанасы Алматының тұрғындары 8 наурыз күні тұңғыш рет өз экрандарында/қазақ теледидары- ның алғашқы дикторлары Зұлхия Жұматова мен Нелли Омарованың дидарын көрді. Олар көпшілікті Алматыда теледидар хабарларының басталуымен және әйелдер қауымын мерекелерімен құттықтап, жылы лебіз Зұлхия Жұматова мен білдірді. «Үкімет мүшесі» атты көркем Нелли Омарова фильм көрсетілді. 1958 жылдың желтоқсанында Алматы студиясы Бүкілодақтық экранға бес сағаттық бағдарламамен шықты. Бұл тұста қазақ әдебиетімен өнерiнiн онкундiгi жүрiп жаткан болатын. Сол жылдардағы киындыктарга карамастан, 1959 жылдың сәуiрiне дейiн Казак теледидары 333 багдарлама, 497 кинофильм мен киножурнал дайындап улгерді. Өткен гасырдын 70-80-жылдары ҚазТВ түрлі
түсті бейнеге көшті. 2002 жылдан •Қазакстан.Ұлттык телеарнасы деп аталды. Бутінде Ұлттық арна 2011 жылдың 1 қыркүйегінен бастап жүз пайыз казак тiлiнде жүргiзiлсе, 2012 жылдын 24 желтоқсанында Қазмедиа орталығынан хабар тарата бастады. HD форматка толыктай көшкен телеарна медиакеңістіктегі әлеуетiн жыл сайын улрайтуда.
Қазақ халқының қонақ күтуі мен қонақжайлығы туралы.
Баяғы заманнан бері осы күнге дейін жеткен дәстүріміздің бірі мен бірегейі – келген қонаққа дастарқан жаю. Бұл дәстүр тек қонақжай қазақ халқына ғана тән дүние десем, артық айтпаспын, себебі үйге қандай кісі келмесін «ең болмаса нан ауыз тиіп кету керек» деген ұғым санамызда бала кезімізден қалыптасқан. Қазағым қашан да бар асылын, бар тәттісін «қонақ жесін» деп сақтаған. Қазақ халқы үшін дастарқаннан үлкен, дәмнен үлкен нәрсе жоқ. Ақсақалдар да үнемі «Дастарқан тек қуанышты себептермен жайылсын! Дастарқан мол болсын! Осындай үлкен дастарқан басында жинала берейік!» деп бата беріп, тілектерін айтып жатады.
Дастарқан жайғанда міндетті түрде ең алдымен нан қойылады. «Ас атасы – нан» деген мақал осыдан шықса керек. Ұннан жасалынған тағамдар бағзыдан-ақ ақ дастарханымыздың сәні болып келген. Қазақ өзінің шаңырағындағы кез келген жиында дастархан үстінен нанды алыстатпайды.
Сыйлы қонақ келсе, бұрынғы кезде мал сойылып, ет асылса, қазіргі заманда мал сойылмаса да, қазанды отқа қойып, қонақтың кәдесін асып береді. Күн демей, түн демей қазан асуға келгенде қарап қалмайтын қазақ аналары мен келіндері ет тамақты нақышын келтіріп дайындайды. Бүгіндері қырық күн тойын, отыз күн ойын жасамасақ та, кез келген жиында осы ас бірінші мәзірде тұрады.
Жалпы алғанда, қазақтың дастарханы – киелі нәрсе. Бұл тек жайылған шүберек немесе оған қойған ас-ауқат қана емес, бұл – адамның пейілі, ішкі жан-дүниесі, мейірім-шапағаты. Ендеше дастарқанымыз тек қуанышқа жайылсын!
Соларға қатысты сөздер мен атаулар да ескіреді, яғни қолданудан шыға бастайды. Мысалы: шоқпар, соқа, сойыл, найза, айбалта, күрзі, қорамса, кіреуке, малта, ояз, зындан, күң, кұл, әмеңгер, болыс, жүзбасы, сарбаз, дуан, пері, періште, ысқат, азан, барымта, дабыл тәрізді сөздер бүгінгі өмірде көп қолданыла бермейді. Бұлар белгілі бір дәуірдің, тарихи кезеңнің тілдік көрсеткіші ретінде жұмсалуы мүмкін. Олар көнерген сөздер деп аталады. Және олардың кейбірі жана ұғымдардың келуімен байланысты жаңарып қолданылуы да мүмкін.
Тіл — тілде көнерген сөздердің историзмдер және архаизмдер деп аталатын екі түрі бар. Кейбір заттар мен құбылыстар күнделікті өмірден шығып қалып, сол ұғымдарды білдіретін олардың атаулары — сөздер де көнеріп, тілде қолданбайды. Мысалы: сұлтан, атшабар, ояз, барымта, дуан басы, дүре, малай, күң, құл, бай, болыс т. б. Мұндай сөздерді историзмдер дейді. Бұрынғы атаулары ескіріп, кейін басқа атаулармен беріліп жүрген заттар мен құбылыстар бар. Мысалы: жасак, немесе қол — әскер, қол басы — әскер басы, почтабай — хат тасушы, жатак, — отырықшы, серіктік — бірлесу, қосын — ұйым, желек — орамал т. б. Қазірде осындай басқа атаулармен беріліп жүрген заттар мен құбылыстардың бұрынғы атаулары архаизмдер деп аталады.