1-тапсырма. Мәтіндерді мұқият оқып, салыстыра талда. Стилін анықта. Төмендегі кестені толтыр.
Алматы метросы.
Алматы қаласында алғаш рет метрополитен ашылды. Ресми мәліметтерге караганда, метро көлік кешелісін
кыскартуға, қаланың экологиялық ахуалын жақсартуға, сондай-ақ көлік мәдениетін қалыптастыруға зор ықпал
етпек.
1988 жылдың 7 қыркүйегінде метрополитен құрылысы басталды. Кеңес Одағының зауы бойынша, тұрғындар
саны 1 миллионнан асатын қалада жерасты жолын салу міндеттелген-ді. Ал Алматы қаласы тұрғындарының саны
1981 жылы-ақ миллионан асканы жонінде ресми ақпарат жарияланды.
Алматы метрополитенінің ұзындығы – 10,3 шақырым. Әзірге 9 бекеті бар, олар: «Райымбек батыр», «Жібек
Жолы», «Алмалы», «Абай», «Байқоңыр», «М.Әуезов атындағы драма театры»/ «Алатау», «Сайран» және
«Москва» бекеттері. Метрополитеннің тереңдігі - 40 метр, Пойыздың жылдамдығы 40 км/сағ, жүру жиілігін
10-13 минут.
Әр аялдаманы безендіруде ұлттық ою-өрнектерге басымдық берілген. Сондай-ақ қазақтың тарихи
болмысынан сыр шертетін композициялық суреттер жерасты жолын әрлендіре түскен. Мәселен, «Аба
бекетінде қоладан жасалған паннофлоренциялық нақышпен орнектеліп, қазіргі заманға сай безендірілген
Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының бейнесі, ақынның өлеңдері мен қарасөздері тасқа қашшалган,
Метрополитеңде жолаушыларға желдеткіштер, эскалаторлар мен котергіштер қызметі ұсынылған. Қазіргі
заманға сай әрқайсысы 4 вагоннан тұратын сыйымдылығы 940 адамдық электропойыздар жолаушыларды
тасымалдауда.
(Дайындаған А.Сматуллаева)
Мұнай мұхиты
Маңғыстау... Сенің ғасырлар бойы құлазыған көне көкірегің бұл күнде мынау өмірге гашық жандардың
жүрегіндей лүпілдейді. Сенің осы бір арай жүз келбетіңе қарап, менің де кішкентай жүрегім лүпілдейді. Қуана
тұрып, бір тәтті ойларга еніп кетем... Тарихтай қатталған қара жер қабатынын астындағы мұнай тасқыны зауыттар
мен фабрикалардың жүрегіне қызу қан берер гажап күш емес пе!?
Маңғыстау... Сенің даңқыңды, біздің дәуірдің гажайып адамдары дүбірлеткен даңкыңды бұл күнде жер
шарының біраз түпкірі біледі. Бүгін қазына аралына айналған сенің атағың қазақ даласының шекарасынан жырақ
кеткен.
Иә, сенің ғажайып болашағын әлі де талайларды таңырқатады. ө ұрпағыңа, өсіп-өркендеген галамат
заманың кереметтерін құрыш қолдарымен өзі жасап жүрген ұрпағыңа әлем алдында
«Міне, карандар менің ғажайып өлкеме!» дейтіндей мақтан бола бересін, сен, дариялы мекен!
(Ф.Оңғарсынованың «Мұнаралы Маңғыстау» мақаласынан)
«Мұнай мұхиты» мәтіні
«Алматы метросы» мərini
Тақырыбы
Максатты аудиторияға сәйкес қызметі
Тілдік ерекшелігі
Стилі
1ақылды,әдемі,кешкі,қарапайым,иманды.
2.
Тамақтану режимі мыналарды қамтиды: тамақты қабылдау мерзімділігі, тамақ қабылдау аралығындағы үзіліс, тәуліктік рационға кіретін калорияны бөлу. Төрт мезгіл тамақтану анағұрлым тиімді болып табылады, өйткені асқазанға күш біркелкі түсіп, тамақ шырындарының тағамды толық өңдеп шығуын қамтамасыз етеді. Тамақты күн сайын белгілі бір мезгілде қабылдау асқазан сөлін неғұрлым шұғыл бөлу рефлексін қалыптастырады. Төрт мезгіл тамақтану кезінде тәуліктік рационды бөлу күн тәртібіне және әдеттенуіне байланысты істеледі. Рационды мынадай тәртіппен бөлу анағұрлым тиімді болатын сияқты: таңертеңгі асқа 25%, түстікке 15%, кешкі тамаққа 25%. Ақырғы тамақ қабылдау ұйқыға дейін 2 сағат бұрын болуы тиіс. Түнгі сменада жұмыс істеген кезде кешкі ас күндік рационның 30% болуы тиіс, сонымен қатар там ақты түнгі сменаның екінші жартысына қабылдау көзделеді.Сондай-ақ тамақты бірқалыпты қорыту үшін тамақтық температуралық режимінің маңызы зор. Ыстық тамақтық температура 50— 60 С аспауы тиіс, ал суық тамақтық температурасы, әдетте, 10оС төмен болмауы керек.60 жастағы және одан үлкен адамдардың зат алмасу процесі неғұрлым төмен болып, жеке нәрлі заттарды сіңіру қабілеттілігі өзгереді. Тамақтық калориялылығы мен ақуыз, май, углевод витаминдерді қажетсінуінің өзгеріп отыруы осыған байланысты Егде тартқан шақта, негізгі нәрлі заттарды, мөлшерін азайтумен бірге сапа жағынан да шектеу қажет. Рационнан майлы ет сорпасын, қозықұйрық тұнбасын, тұздықтарды азайту немесе тіпті шығарыл тастау керек, қуырылған, ысталған, ащы тұздалған және маринадталған тамақтарды (бауырлы сақтау үшін және су мен тұздық алмасуын нормаға келтіру үшін) пайдалануды едәуір шектеу ұсынылады.
37Құрамында едәуір мөлшерде холестерині бар (жұмыртқаның сары уызы, уылдырық, май, бауыр т. б.) азықтарды, майлық кейбір түрлерін (мысалы, қой, шошқа май ын т. б.) тамақтану рационынан азайту немесе шығарыл тастау ұсынылады. Малдан алынатын ақуыздар мен майдың қажетті мөлшерін сүт өнімдерін пайдалану есебінен толықтыруға болады. Сондай-ақ көкөністер мен жемістерді өңделмеген күйінде көбірек пайдалану керек. Ас тұзын пайдалануды азайту қажет. Егде тартқан шақта тамақтану режимін анағұрлым қатал сақтауға көңіл бөлу керек.