1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңда. Мәтінде төменде берілген суреттерге қатысты қандай ақпараттар бар? Кестеге жаз.
Ғарыш әлеміне жұлдыздар мен Галактикалар. Олардын аралағындағы
бос кеңістіктер, түрлі сәулелер мен газ шоғырлары және шаң-тозаңдар
жатады. Жұлдыздар айналаға жылу мен сәуле шашып тұратын аспан
денелері. Олар Жерден өте алыс орналасқандықтан, бізге жылтыраған
кішкентай ноқат болып көрінеді. Кейбір жұлдыздар Күннен ондаған, тіпті
жүздеген есе үлкен. Аспан әлемінен жай көзбен қарағанның өзінде 5000-ға
жуық жұлдызды көруге болады. Ал күшті телескоппен миллиардтаған
жұлдызды көруге болады. Адамдар жұлдызды аспанды жұлдыздар тобы-
шоқжұлдыздарға топтастырады. Әр шоқжұлдызга ат берілген. Олардың бірі-
Жетіқарақшы шоқжұлдызы. Ол шемішке ұқсайтындықтан, Үлкеншемін деп
аталады. Кіші Жетіқарақшының пішіні де шемін секілді. Бұл
шоқжұлдыздардың ішінднгі ең жарығы- Темірқазык. Саяхатшылар буен
теңізшілер осы жұлдыз арқылы бағыт-бағдарларын анықтаған. Солтүстік
полюс жақта орналасқандықтан, Темірқазыққа қарап солтүстікті табады.
те
2-тапсырма. Оқыған мәтіннің мазмұнына сүйеніп, «Ғарыш аземане
тақырыбына далон крастырып жаз
Ас атасы - нан.
Нан – қазақ халқы үшін киелі ас саналады. Дастарқан жайғанда міндетті түрде ең алдымен нан қойылады. «Ас атасы – нан» деген мақал осыдан шықса керек. Ұннан жасалынған тағамдар бағзыдан-ақ ақ дастарханымыздың сәні болып келген. Қазақ өзінің шаңырағындағы кез келген жиында дастархан үстінен нанды алыстатпайды. Нанға қатысты тыйым сөздер мен мақал – мәтелдер де өте көп айтылған. Мысалы, «нанды аяқ астына тастама», «Нан қатты екен», «шала піскен екен», «күйіп кеткен», «езіліп кеткен» т.б. сөздерді айтып, нанды сынамайды. Нанды, тамақты сынау –ашаршылықты шақыратын жаман ырым. «Нан— тамақтың атасы, ынтымақ — көптің батасы» деген халық ұғымында нанда кепиет, қасиет, құдірет, кие бар деп түсінген.
Отан ... Бір сөзбен айтқанда, мен өз үйімді, ата-анамды, достарымды, табиғаттың сүйікті бұрышын, жақсы және ыңғайлы орынды, яғни мен үшін және жүрегім үшін барлығын, елестетемін. Бұл сөзден жылу мен мейірімділікке дем береді. Отан - сіз туған және өскен орны ғана емес, айналаңыздағы адамдар да. Әр адамның «Отан» сөзі туралы өз түсініктері бар. Н.И. Рыленков былай деп жазды: «Отанын кім жақсы көреді, Том көзін жасырмайды, ол біреудің шетіне қарайды, басқа қашықтықты жақсы көретін болады, ал бұл дауға келмейді. Оны түсіну және құрметтеу керек, шын мәнінде, адам алдымен Отанының бар екенін түсінеді және үйден алыс болғанда, бәрі бөтен және оған беймәлім болған жерде оған ұмтылу керек. Көптеген атақты адамдар: ғалымдар, жазушылар, ақындар - шетелде тұрақты тұруға кетіп бара жатқандарыңыз үшін бәрі жақсы және қымбат болатын жерлерге қайтып оралуға деген зор ықылас бар. Олар сонда жаңа үй таба алар еді деп ойлаған шығар, ал басқа өмір басталады. Үйге оралғанда, олар мазасыздыққа ұшырады. Өкінішке орай, көпшілігі саяси немесе басқа себептерге оралмады, бірақ Отанға деген ұмтылыс олардың өмірін қалдырмады және шығармаларда - өлеңдер, әңгімелер, өлеңдерде көрінді.