1-тапсырма. Мәтінді кият пла. Тапсырмаларды орында Бүлдірген тере барғанда
Біздің жакта кок бүлдірген сайда болады. Жартастардың астына, яки бұлақ суының бойы
прыгады. Жылда бүлдірген піскенде, сайга атпен әдейі келіп, бүлдірген теріп қайтамыр
Бүгін де Серелі сайдагы бүлдіргеннің калың шығатын жеріне келсек, тұнып тұр екен.
Жанымда өзіммен бірге оқитын Рақтай деген жолдасым бар. Сол екі арада калын
бүлдіргеннің арғы шетінен бір елiк шыға келді. «Елік, слік» - деп айқай салдық. Сөйтіп, м
болып тұр едік, іле-шала дал әнші жерден еліктің лағы шыққаны. Ол жүгіріп барып, кеп
ұзамай калың шөптің арасына кіріп кетті. Шөптің басы бес-алты метр жер қимылдап барып
тына қалды. Екеуміз бір сәт аңқиып тұрып қалдық та, аттарды тастай салып, жүгіріп сол
жерге келдік. Рақтай еліктің лағы алғашқы кірген жерден іздей бастады. Мен жүгіріп шөп
қимылының тоқтаған жеріне келсем еліктің баласы жермен-жексен болып, құлағын
жымқырып, бүк түсіп жатыр. Бас салып ұстай алдым. Еліктің дағы аянышты дауыспен
бакырып жіберді.
Ратайга карап едім, өзі таба алмай калганына өкінгендей боп тұр. Соны білдім де, лақты оған
ұстата салдым. Рақтай менің қолымнан ала бергенде, еліктің лағы тағы бақырды. Осы
дауысты естіп, аналық елк турган орнынан беrе карай жақындай түсті
Сұрақтарға жауап бер:
1 Бүлдірген өсіп тұрған жердің табиғаты қандай?
2)Аңқиып - сөзінің мағнасын қалай түсінесің?
3) Мәтін бойынша «иә» немесе жоқ» деп жауап беретіндей бір сұрақ құрастырып жаз.
2-тапсырма.
Досы мен Рақтайдың қайда барғанын, ол жерде не көргенін есіңе түсір. Өзіңді балалардың орнына
қойып көр. Сол сәтте сен не істер едің? Досы Рақтайға қарап, нені білді? Мәтінді жалғастырып, а
басқа ойлармен/оқиғалармен толықтырып айт
Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашидиі» әдеби жәдігер
Орталық Азияның XVI ғасырдағы атақты тарихшысы, әдебиет майталманы Мұхаммед Хайдар Дулаттың (1499-1551) өмірі мен шығармашылығын зерттеу мен зерделеу әдебиеттану, тарих, философия, дінтану, лингвистика ғылымдары алдындағы үлкен міндет.
Мырза Хайдардың «Тарих-и Рашиди» еңбегінің құндылығы оның қазақ тарихы мен әдебиетін және мәдениетін өткен түркілік дәуірмен, исламдық тарихи кезеңмен сабақтастыра алуы болды.
Тақырыптың өзектілігі. «Тарих-и Рашидидің» әдеби-көркемдік жағы әлі де болса толық зерттеу нысанына айнала қойған жоқ. Еңбекті зерттеген ғалымдардың көпшілігі оған әдеби шығарма ретінде емес, тарихи еңбек ретінде қарап, бағалады.
Фольклортанушы, академик С.Қасқабасов: «Жыраулар өз шығармаларында идеалды әміршінің бейнесін жасады, -дей келіп, – өздерінің монолог түріндегі айтылатын толғауларында жырлаулар маңызды мемлекеттік мәселелермен қатар заман мен қоғам, адам мен заман, тұлға мен тобыр, сондай-ақ имандылық пен қайрымдылық, өмірдің өткіншілігі мен адамның опасыздығы, өлім мен өмірдің қайшылығы сияқты моральдық, этикалық, фәлсафалық проблемаларды көтеріп, қоғаммен байланыстыра жырлап отырады» деп жазған болатын [3, 8 б.]. Осы айтылған ғұлама пікірдің Мырза Хайдар шығармашылығына түгелдей қатысы бар. Өйткені, ХVІ ғасырда өмір сүрген Асан Қайғы да, Қазтұған да, Шалгез де Мырза Хайдардың замандасы, ұлысы басқа болғанымен ұлты бір қандастары. Олар да Мырза Хайдар Дулат секілді Әз Жәнібек хан, Битемір, Ораз-Мұхаммед сынды қазақ хандары мен Ноғай әмірлерінің сарайы маңында тіршілік етіп, әміршісі мен заманының күрделі де келелі мемлекеттік маңызды тақырыптарын сөз етті.
Мырза Хайдар «Тарих-и Рашиди» еңбегінде 1346-1546 жылдар аралығындағы Орталық Азия, Тибет, Ауғанстан, Кашмир, Иран, тіпті Иракқа да қатысты көптеген тарихи оқиғаларды, сондай-ақ автор өзі өкілі болып табылатын қазақ өмірінің де бірқатар деректерін сол дәуір шындығына сай баяндайды. Ғұмырнамалық әдеби еңбегін жазу барысында Мұхаммед Хайдар қоғамдық шындықты басты принцип ретінде ұстайды, сонымен бірге өз шығармасының көркемдік-әдеби жағына мұқият назар аударады
Әже-әр адамның өмірінде маңызды орын алатын адам. Әр адамға өз әжесі өте ыстық, әр адам өз әжесін қатты жақсы көреді. Барлық адамдар сияқты мен де әжемді өте қатты жақсы көремін. Мен үшін әжем қазақылықтың көрінісі.
Менің әжем салт-дәстүрлердің барлығын сақтайды, құрметтейді. Ырым-тыйымдарды бұлжытпай, орындау немесе орындамау керек нәрселерді бізге айтып,бөлісіп отырады.
Әжем өз немерелерін өте қатты жақсы көреді. Білмегенімізді үйретіп, қамқор болып жүреді. Сондықтан да, мен әжемді өте қатты жақсы көремін.