1-бөлім 2-тапсырма. Берілген сөйлемдерді көшіріп жазып, кідірістің орнын екі
арқылы мағынасы өзгеретін сөйлемдерді табыңдар,
Жақындакөлікайдауды үйренемін,
• Олжасекенғой,
• Күнбатыпбаражатыр,
• Хабарласқанжанеркедепойладым,
• Есікті жабасалшы,
• Ауа райынкөрдім,
• Алтынсырғатақты,
• Асқармешіткекелді,
• Aлмaжeпoтыредім,
Бесеудің хаты — қазақ зиялыларының БК(б)П Қазақ өлкелік комитетінің бірінші хатшысы Ф.И. Голощекинге жолдаған хаты (1932 ж. 4 шілде). Бастапқыда И.В. Сталинге арналып жазылған.
Атақты "Бесеудің хаты" туралы осы күні көзі қарақты оқырманның бәрі біледі. Олар туған елінің қиын жағдайын ойлап өз бастарын қатерге тігіп, шыбын жандарын шүберекке түйіп шыққандар еді ғой. Олардың жарқын есімдерін жер бетінен жоғалып кетпесе қазақ ұмытар ма?
Бесеудің хаты республикадағы мал шаруашылығының күйрегендігі салдарынан елді алапат ашаршылық жайлағандығын айтып сақтандырған алғашқы дабылдардың бірі болды. Хатта қазақ ауылындағы социологиялық қайта құрулар бүкіл халықтық қасіретке айналып, барлық әлеуметтік топтарды — байларды, орташаларды, кедейлерді қамтығаны, күштеп ұжымдастыру мен отырықшыландыру, алым-салық жинаудағы қиянаттар жұрттың жаппай аштық пен індетке, ауа көшуіне әкеліп соққандығы шыншылдықпен баяндалды. БК(б)П Қазақ өлке комитетінің ауыл шаруашылығын басқару жөнінде жүргізген қатыгез саясаты сынға алынды. Бірақ құжатта жергілікті жерлерде жіберілген “асыра сілтеушіліктерге” солшыл коммунистер айыпты деп көрсетілді. Елді ауыр жағдайдан құтқарудың жолдары ұсынылды.
Хаттың авторлары:
жазушы Ғабит Мүсірепов (1902—1985),
Қазақ мемлекеттік ба меңгерушісі Мансұр Ғатаулин,
Алматы Комвузының басшы қызметкерлері Емберген Алтынбеков,
Алматы Комвуз проректорының орынбасары Мұташ Дәулетқалиев,
Қазақ АКСР Мемлекеттік жоспарлау комиссиясының сектор бастығы Қадыр Қуанышев қуғынға ұшыратылды. Хаттың жазылуына Халком Кеңесінің төрағасы Ораз Исаев түрткі болған. Бесеудің хаты қазақ зиялыларының тоталитарлық тәртіпке наразылығының бір көрінісі болып табылады.
Дегенмен, жазуша Ғабит Мүсірепов және Мұташ Дәулетқалиев жайлы бірер деректер болмаса, қалған кісілер туралы деректер тапшы. Мұташ Дәлетқалиев Батыс Қазақстан облысындағы Орда өңірінде өмірге келген, 1930 жылы Мәс-кеудің Плеханов атындағы Халық шаруашылығы институтын бітірген, содан елге келіп түрлі салада басшы қызметтер атқарған. Ал "Бесеудің хаты" жазылған 1932 жылғы 4 шілдеде ол КомВУЗ-дың (кейіннен жоғары партия мектебі болған) ректоры қызметінде болған екен.
- Cерік, мен пойызға билет ала алмадым, сен билет алдың ба?
- Ия, Айдар мен Алматы-Қостанай жүрдек пойызына билет алдым.
- Пойызға билеттің құны қанша екен?
- Пойыздың билетінің құны бес мың теңге екен, енді сен немен қайтасың?
- Мен автобуспен қайтамын, автобусқа билет алдым.
- Автобусқа билет пойыздан арзан шығар?
- Жоқ, арзан емес екен, алты мың теңге тұрады.
- Ой, Айдар қалай жеттің, қатты шаршаған шығарсың автобуста?
- Рахмет, Серік, жаман емес, аздап шаршаған ештеңе етпейді, дегенмен, автобус пойызға жетпейді ғой.
- Әрине, алыс жолға пойыз ыңғайлы, әрі билетіде автобустан арзандау
- Бірақ, автобус поездан жылдам жүреді екен.
- Қайтарға билетті ертерек алайық
- Серік, сен билетті пойызға екеумізге ала бер
- Жарайды, дұрыс айтасың , сөйтіп Алматыға бірге қайтайық.
Объяснение: