966 жылы «Ғылым» ба шыққан «Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігінде», «емілдірік» сөзінің төркіні жөнінде айтылған тұжырымға (156-6.) тәнті емес екендігімізді еске сала кетіп, өз жорамалымызды да жариялауды жөн көрдік.
«Өмілдірік» сөзіне этимологиялық талдау жасаған автордың болжамы бойынша, сез түбірі «өміл» — моңғол тілінде біздегі «ер» мағынасын беретін емел, эмээл түлғаларының түркі тілдерінде өзгеріске түскен түрі дей отырып, екінші бөлігін түркі тілдеріне тәндірік және осының дыбыстық варианттарының бірі екендігін айтады да, мысал үшін «сағалдырық, кемелдірік, мойынтұрық, табалдырық» сөздерін тізіп береді. Осы сөздердің ішіндегі «кемелдірік» сөзін не түсіндірме, не орфографиялық сездіктерден кездестірмедік. Оның орнына автор «кезілдірік» не «тебелдірік» сөздерінің бірін алғанда дұрысырақ болатын еді. Бұл сөздерден қашқалақтаудың да өзіндік себебі бар сияқты. Өйткені мына сөздердегі «ілдірік» қосымшалары автор қалап алған -дірік және оның дыбыстық түрлеріне сәйкес келмейді. Демек, ертеректе жеке сөз болып, кейін қосымша қалпына түскен түлғалар, автор көрсеткендей -дірік емес, -ілдірік. Мұның алғашқы түбірі «іл» (ілу) етістігімен байланысты болуы мүмкін (көз + ілдірік, төбе + ілдірік, саға + ілдірік>сағаылдырық>сағалдырық ). «Өмілдірік» сөзінің жасалу жолы да осылай қарастырылғаны лазым. Мұндағы ең басты нәрсе — сөздің алғашқы түбірі —«өм» тұлғасының нендей мағына меншіктенгендігінде болып отыр. Біздің байқауымызша, «өм» сөзінің алғашқы тұлғасы — кейбір түркі тілдерінде кездесетін «өмген», «омых», «омыр» сөздерімен тамырлас, тектес. Шағатай тілінде өмген — аттың кеудесі (В. Рад., Опыт..., I, 2, 1315); Қазіргі хақас тілінде «омыр», «омых» тұлғалы сөздер де «аттың кеудесі» мағыналарында қолданылады (Хак.-рус.сл., 1953, 126). Тіпті моңғол тілінің дерегінде де «омруу» түлғалы сөз — төс, кеуде, омырау мағыналарында айтылады (Мон.-қаз. сөз., 1954, 129). Әсіресе, шағатай, хакас тілдеріндегі «өмген», «омых» сөздерінің тек жылқының кеудесімен ғана байланысты қолданылуы, біздің «өмілдірік» сөзіндегі «өм» түбірін солармен байланыстыруымыздың дүрыстығын анықтап қана емес, қостай түседі. Қорыта айтсақ, «өмген» не «омых, омыр» сөздерінің біріне «ілдірік» тұлғасының қосылуы арқылы (өмген + + ілдірік немесе омых+ілдірік, одан әрі ом(ых)ілдірік>>омілдірік>өмілдірік) «өмілдірік» жабдығы пайда болған. Мұны толығырақ түсіндірсек — аттың кеудесіне ілетін, тағатын дегенді үғындырмақ. Жоғарыда талданған «құйысқан» сөзінің «құйрықпен» байланысты туғаны сияқты «өмірдірік» те ат кеудесіне бсрілген атау негізінде пайда болған. Жорамалымызды ертедегі түркі жазба ескерткіш деректері де қуаттайды: өмген — кеуденің жоғарғы жағы, ал өң—алдыңғы (ДТС, 384, 385). Сондай-ақ, моңғол тілінде: өмно — алды, алдыңғы жақ (Қаз.-мон. сөз., 1977, 24). Тілімізде қолданылатын «өңмен» сөзінің де алғашқы мағынасын осы көрсетілген «алды, алдыңғы» деген ұғыммен үштастыру дүрыс тәрізді.[2]
В начале XX века экономика Турции находилась в кризисном состоянии. XX веке зависимость Турции от иностранных государств увеличилась. Наибольшую прибыль иностранцы получали от турецких железных дорог. В 1903 году было подписано соглашение с Германией о совместном строительстве железной дороги Берлин-Багдад. Россия и Англия, считавшие Германию своим противником, в году в Ревеле (Таллинн) достигли согласия о разделе Турции. Чтобы предотвратить это, младотурки решили выступить раньше времени, определенного на съезде в Париже в 1907 году. 3 июля 1908 года первым выступил Ниязи бей, комендант маленького городка в Македонии. К нему примкнула группа Энвер бея. Так началась “Младотурецкая революция” (1908-1909 гг.). Организация “Единение и прогресс” 23 июля 1908 года в городе Монастыр предъявила Абдулгамиду II ультиматум, требуя восстановления Конституции. Султан принял ультиматум и в тот же день распорядился восстановить Конституцию и созвать парламент. Османское государство стало конституционной монархией. Правительство, образованное с согласия “младотурков”, в 1908-годах возглавляли последовательно Саид паша, Кемил паша, Сулейман паша. 2 ноября 1908 года состоялось первое заседание турецкого парламента. Из 230 депутатов парламента 150 были младотурками. В 1909 году Абдулгамид II, опираясь на поддерживаемую англичанами партию “Ахрар” (либералы) и религиозную организацию “Иттихади мусульман” (мусульманское общество), с стамбульского гарнизона осуществил контрреволюционный переворот и вернул себе власть. В ответ в апреле 1909 года младотурки ввели в Стамбул македонские войска под командованием Шевкет паши и провозгласили султаном Мехмета V Решада. Революция младотурков победила, но политическую структуру империи не изменила. Это была поверхностная революция. Заметив слабость младотурков, зарубежные государства вновь вернулись к плану раздела турецких территорий. Самой большой неудачей того времени стала “Траблисская война”. На основании российско-итальянского Раккониджийского соглашения 1909 года Италия признавала интересы России на Балканах, а Россия признавала интересы Италии в Траблисе. В сентябре 1911 года Италия потребовала у Турции передать ей Траблис. Получив отрицательный ответ, итальянцы перешли в наступление и победили. Добровольные дружины Энвер паши и Мустафы Кемаль паши не были эффективны. 18 октября 1912 года в Лозанне был заключен договор, по которому Траблис и Киренаика под общим названием Ливия были переданы Италии. Этот договор еще более ослабил Османскую империю. В октябре 1912 года Болгария, Сербия, Греция и Черногория, образовав “Балканский Союз”, объявили войну Турции. Началась Первая Балканская война (1912-1913). Турецкие войска, не готовые к войне, были побеждены. В мае 1913 года в Лондоне был подписан мирный договор, по которому Турция уступала территории на Балканах, большую часть островов в Эгейском море; получившая независимость в 1912 году Албания была объявлена княжеством. Болгария, стремившаяся к верховенству на Балканах, поощряемая Австро-Венгрией и Германией, объявила в 1913 году войну Сербии и Греции. Началась Вторая Балканская война. В этой войне Черногория и Румыния поддержали Сербию и Грецию, а Турция вступила в войну против Болгарии. Война началась 30 июня 1913 года и завершилась 10 августа тяжелым поражением Болгарии. Младотурки воспользовались этим и вернули Эдирну и прилегающие к ней территории. Балканские войны еще более осложнили внутреннюю ситуацию в Турции. Тогда младотурки в начале 1914 года создали в стране диктатуру “Младотурецкой тройки”. В нее вошли военный министр Энвер паша, председатель партии “Единение и прогресс”, министр внутренних дел Талат паша и вали Стамбула Джамал паша. В годы правления младотурков в государственном строительстве был осуществлен ряд важных мероприятий. В экономической области самым важным была ликвидация с 1914 года режима капитуляции. В 1914 году в Стамбуле был открыт первый женский университет. Было указано в последующие годы вести переписку в государственных учреждениях только на турецком языке. Для переформирования армии из Германии были приглашены инструкторы и советники.
966 жылы «Ғылым» ба шыққан «Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігінде», «емілдірік» сөзінің төркіні жөнінде айтылған тұжырымға (156-6.) тәнті емес екендігімізді еске сала кетіп, өз жорамалымызды да жариялауды жөн көрдік.
«Өмілдірік» сөзіне этимологиялық талдау жасаған автордың болжамы бойынша, сез түбірі «өміл» — моңғол тілінде біздегі «ер» мағынасын беретін емел, эмээл түлғаларының түркі тілдерінде өзгеріске түскен түрі дей отырып, екінші бөлігін түркі тілдеріне тәндірік және осының дыбыстық варианттарының бірі екендігін айтады да, мысал үшін «сағалдырық, кемелдірік, мойынтұрық, табалдырық» сөздерін тізіп береді. Осы сөздердің ішіндегі «кемелдірік» сөзін не түсіндірме, не орфографиялық сездіктерден кездестірмедік. Оның орнына автор «кезілдірік» не «тебелдірік» сөздерінің бірін алғанда дұрысырақ болатын еді. Бұл сөздерден қашқалақтаудың да өзіндік себебі бар сияқты. Өйткені мына сөздердегі «ілдірік» қосымшалары автор қалап алған -дірік және оның дыбыстық түрлеріне сәйкес келмейді. Демек, ертеректе жеке сөз болып, кейін қосымша қалпына түскен түлғалар, автор көрсеткендей -дірік емес, -ілдірік. Мұның алғашқы түбірі «іл» (ілу) етістігімен байланысты болуы мүмкін (көз + ілдірік, төбе + ілдірік, саға + ілдірік>сағаылдырық>сағалдырық ). «Өмілдірік» сөзінің жасалу жолы да осылай қарастырылғаны лазым. Мұндағы ең басты нәрсе — сөздің алғашқы түбірі —«өм» тұлғасының нендей мағына меншіктенгендігінде болып отыр. Біздің байқауымызша, «өм» сөзінің алғашқы тұлғасы — кейбір түркі тілдерінде кездесетін «өмген», «омых», «омыр» сөздерімен тамырлас, тектес. Шағатай тілінде өмген — аттың кеудесі (В. Рад., Опыт..., I, 2, 1315); Қазіргі хақас тілінде «омыр», «омых» тұлғалы сөздер де «аттың кеудесі» мағыналарында қолданылады (Хак.-рус.сл., 1953, 126). Тіпті моңғол тілінің дерегінде де «омруу» түлғалы сөз — төс, кеуде, омырау мағыналарында айтылады (Мон.-қаз. сөз., 1954, 129). Әсіресе, шағатай, хакас тілдеріндегі «өмген», «омых» сөздерінің тек жылқының кеудесімен ғана байланысты қолданылуы, біздің «өмілдірік» сөзіндегі «өм» түбірін солармен байланыстыруымыздың дүрыстығын анықтап қана емес, қостай түседі. Қорыта айтсақ, «өмген» не «омых, омыр» сөздерінің біріне «ілдірік» тұлғасының қосылуы арқылы (өмген + + ілдірік немесе омых+ілдірік, одан әрі ом(ых)ілдірік>>омілдірік>өмілдірік) «өмілдірік» жабдығы пайда болған. Мұны толығырақ түсіндірсек — аттың кеудесіне ілетін, тағатын дегенді үғындырмақ. Жоғарыда талданған «құйысқан» сөзінің «құйрықпен» байланысты туғаны сияқты «өмірдірік» те ат кеудесіне бсрілген атау негізінде пайда болған. Жорамалымызды ертедегі түркі жазба ескерткіш деректері де қуаттайды: өмген — кеуденің жоғарғы жағы, ал өң—алдыңғы (ДТС, 384, 385). Сондай-ақ, моңғол тілінде: өмно — алды, алдыңғы жақ (Қаз.-мон. сөз., 1977, 24). Тілімізде қолданылатын «өңмен» сөзінің де алғашқы мағынасын осы көрсетілген «алды, алдыңғы» деген ұғыммен үштастыру дүрыс тәрізді.[2]
Дереккөздер
Объяснение:
В начале XX века экономика Турции находилась в кризисном состоянии. XX веке зависимость Турции от иностранных государств увеличилась. Наибольшую прибыль иностранцы получали от турецких железных дорог. В 1903 году было подписано соглашение с Германией о совместном строительстве железной дороги Берлин-Багдад. Россия и Англия, считавшие Германию своим противником, в году в Ревеле (Таллинн) достигли согласия о разделе Турции. Чтобы предотвратить это, младотурки решили выступить раньше времени, определенного на съезде в Париже в 1907 году. 3 июля 1908 года первым выступил Ниязи бей, комендант маленького городка в Македонии. К нему примкнула группа Энвер бея. Так началась “Младотурецкая революция” (1908-1909 гг.). Организация “Единение и прогресс” 23 июля 1908 года в городе Монастыр предъявила Абдулгамиду II ультиматум, требуя восстановления Конституции. Султан принял ультиматум и в тот же день распорядился восстановить Конституцию и созвать парламент. Османское государство стало конституционной монархией. Правительство, образованное с согласия “младотурков”, в 1908-годах возглавляли последовательно Саид паша, Кемил паша, Сулейман паша. 2 ноября 1908 года состоялось первое заседание турецкого парламента. Из 230 депутатов парламента 150 были младотурками. В 1909 году Абдулгамид II, опираясь на поддерживаемую англичанами партию “Ахрар” (либералы) и религиозную организацию “Иттихади мусульман” (мусульманское общество), с стамбульского гарнизона осуществил контрреволюционный переворот и вернул себе власть. В ответ в апреле 1909 года младотурки ввели в Стамбул македонские войска под командованием Шевкет паши и провозгласили султаном Мехмета V Решада. Революция младотурков победила, но политическую структуру империи не изменила. Это была поверхностная революция. Заметив слабость младотурков, зарубежные государства вновь вернулись к плану раздела турецких территорий. Самой большой неудачей того времени стала “Траблисская война”. На основании российско-итальянского Раккониджийского соглашения 1909 года Италия признавала интересы России на Балканах, а Россия признавала интересы Италии в Траблисе. В сентябре 1911 года Италия потребовала у Турции передать ей Траблис. Получив отрицательный ответ, итальянцы перешли в наступление и победили. Добровольные дружины Энвер паши и Мустафы Кемаль паши не были эффективны. 18 октября 1912 года в Лозанне был заключен договор, по которому Траблис и Киренаика под общим названием Ливия были переданы Италии. Этот договор еще более ослабил Османскую империю. В октябре 1912 года Болгария, Сербия, Греция и Черногория, образовав “Балканский Союз”, объявили войну Турции. Началась Первая Балканская война (1912-1913). Турецкие войска, не готовые к войне, были побеждены. В мае 1913 года в Лондоне был подписан мирный договор, по которому Турция уступала территории на Балканах, большую часть островов в Эгейском море; получившая независимость в 1912 году Албания была объявлена княжеством. Болгария, стремившаяся к верховенству на Балканах, поощряемая Австро-Венгрией и Германией, объявила в 1913 году войну Сербии и Греции. Началась Вторая Балканская война. В этой войне Черногория и Румыния поддержали Сербию и Грецию, а Турция вступила в войну против Болгарии. Война началась 30 июня 1913 года и завершилась 10 августа тяжелым поражением Болгарии. Младотурки воспользовались этим и вернули Эдирну и прилегающие к ней территории. Балканские войны еще более осложнили внутреннюю ситуацию в Турции. Тогда младотурки в начале 1914 года создали в стране диктатуру “Младотурецкой тройки”. В нее вошли военный министр Энвер паша, председатель партии “Единение и прогресс”, министр внутренних дел Талат паша и вали Стамбула Джамал паша. В годы правления младотурков в государственном строительстве был осуществлен ряд важных мероприятий. В экономической области самым важным была ликвидация с 1914 года режима капитуляции. В 1914 году в Стамбуле был открыт первый женский университет. Было указано в последующие годы вести переписку в государственных учреждениях только на турецком языке. Для переформирования армии из Германии были приглашены инструкторы и советники.
Источник: https://istoriyamira.ru/turtsiya-v-xx-vek/
Объяснение: