Вікіпедія (пише про себе: «загальнодоступна вільна багатомовна онлайн-енциклопедія») пише що: «Стереотип — це усталений шаблон мислення, забобон, як правило, не має безпосереднього відношення до реальності». Тобто, простими словами стереотип - це те що ми всі звикли думати про щось або когось не знаючи дійсності. Ще простіше стереотипом є думка про те що українці їдять тільки сало, те що в Африці живе більше кенгуру ніж людей, те що англійці випивають чаю більше ніж будь-хто разом взятий і т.п. Всі ми за своє життя стикаємося з певними стереотипами.
«Що такого поганого є в стереотипах ?»- скаже уважний читач. Названі мною стереотипи є «безпечними» й зазвичай (часто) сприймаються людьми як жарт, тощо, й не є уїдливими або образливими (, але бувають різні випадки, тому казати, що стереотипи це щось що не потребує подолання й уникання це в першу чергу нерозумно, а також неправильно). Але певні стереотипи створюють упередження. На підґрунті почутого десь стереотипа в людини, будь то свідомо чи ні, але формуються відповідні упередження. Чи потрібно пояснювати що таке упередження й чому вони є поганими ? Вікіпедія пише «Упередження — хибна думка, яка складається щодо кого-, чого-небудь наперед, без ознайомлення, та пов'язане з нею відповідне ставлення». Так. Ми бачимо що стереотип та упередження чимось подібні між собою. Упередження це завжди хибна думка. Саме через упередження ставлення стається найбільше бід та конфузів. Наприклад, уявімо собі ситуацію. Ви – особа (умовно) «А» приймаєте на роботу співробітників. І ось до вас на співбесіду приходить особа (умовно) «Б», але ви особа А чули від вашої сусідки/матері/друга, що особа Б є наркоманом. Так у вас з’являється певне упереджене ставлення до особи Б й шанси на те що ви приймете на вакансію особу Б падають або взагалі дорівнюють нулю. В підсумку всі в мінусі, ви особа А – не отримаєте працьовитого та розумного працівника, а особа Б – не отримає роботи (й швидше за все в особи Б з’являться певні упередження про вас особу А. Звичайно, а як інакше ?)
Саму тому люди намагаються долати стереотипи й уникати упереджень. Зараз активно феміністки та групи BLM активісти борються за подолання гендерних стереотипів та расових стереотипів. Краще не заглиблюватися у цю тему тому що, на мою думку, ця тема більше пов’язана з маніпуляціями у медіапросторі та фейковою та інформаційною пропагандою. Тому давайте не відриватися від нашої теми та щоб не створювати конфлікт на рівному місті пропоную обійти цю тему(, якщо ж є бажання поговорити, то якось іншим разом).
Сподіваюся ми розібралися чому стереотипи й упередження це погано. А також не приносять жодної користі, а тільки ускладнюють життя, ваше та чиєсь. Наразі ж є багато порад як «уберегтися» від упередженості та стереотипів. Але потрібно пам’ятати й розуміти, що ви (на жаль) ніяк не зможете уберегтися від стереотипів та упереджень в вашу сторону, лише з вашої сторони.
Моя вам порада: почніть міняти себе та своє ставлення до навколишніх і ви й не помітите як зміниться ставлення навколишніх до вас.
Түрік дәстүрін, салтын, әдетін, сенімдерін, басқа халықтардан айырмашылығын, қысқасы, қоғамдық мінездемесін ертегілерінде айтқан, оны бүгінге дейін әдемілеп жеткізген ұлы өнерпаз. Туған, қайтыс болған жылдары белгісіз. Өмір сүрген ғасыры да даулы. Кейбір зерттеушілер оның Әзірет Пайғамбар заманында жасағанын айтады және ғылыми еңбектерінде бұл пікірді дәлелдейтін дастан бөлімдерін келтіреді. Ал
кейбір зерттеушілер Қорқыт Атаның Оғыз түріктерінің ертекшісі және дастаншысы болғанын айтып, Қорқыттың бүгін қолымыздағы 12 дастан-хикаясынан пікірлерін дәлелдейтін деректер келтіреді.
Пертев Найили Боратов Қорқыт Ата ертегілері жөніндегі Ислам Энциклопедиясына жазған мақаласында бұл ертегілердің XV ғасырға дейін ауызша болып келгенін, ал XV ғасырдың екінші жартысында Аққойынлылар тарапынан жазылып алынғанын еске түсіріп, қолымыздағы бар мәтіндерде екі бөлек дәуірдің оқиғалары бейнеленгенін көрсетеді. Қыпшақ-оғыз түріктерінің Сырдария солтүстігінде отандарында IX-XI ғасыр арасында кешкен өмірлері осы ертегі-дастандарда көрсетіліпті. Және бұл ертегі-дастандар жазылып алынған XV ғасырдағы Аққойынлы мемлекетінде болған оқиғаларды қамтиды. Қорқыт Ата ертегілерінің негізі қыпшақ-оғыз түріктерінің өмір-тұрмысына негізделген және осы заманның салт, әдет-ғұрып және дәстүр түрлерін көрсетеді. Бірақ нақ осындай салт-дәстүрмен жасаған Аққойынлылар ертелерді қағазға жазғанда кейбір хикаяларды ол күндердің оқиғаларына үйлестіре жасауы мүмкін.
Кейбір ғылыми еңбектерде Қорқыт Атаның Пайғамбарға елші болып жіберілгені жазылды. Бұл қосымшалардың түріктердің ислам дінін қабылдағаннан кейін жазылуы ықтимал. Қорқыт Ата қыпшақ-оғыз түріктерінің білгіші болып табылады. «Оғыз халқының басына қайыр келетінін сөйлеген едім» деп айтқан хикметтерінен түріктерге жол көрсеткені байқалады және оның бақсы болғандығы жөніндегі ықтималды күшейтеді. Бақсылар әрі ақын болатын, әрі өткен замандардың хикаяларын сөйлейтін, келешектен хабар беретін. Бақсы болғанының тағы бір дәлелі-қолындағы қобызы. Әдетте, қобыз-әулиелердің аспабы. Қазіргі заманда түркі халықтары арасында Қорқыт Ата дастаны кең тараған. Қорқыт Атаның біздің заманымызға дейін жеткен 12 хикаясы бар. Олардың сегізі ішкі және сыртқы соғыстар туралы.Екеуі ғашық оқиғалары жайында болса, екеуі мифологиялық сипатта. Бірақ бәрі де түркі дүниесін шын сипатында көрсетеді. Түркі қауымының қаһармандығы, мәдениетін, мінезін, діни әдеттерін және тұрмыстарын ашып береді. Қорқыт Ата ертегілері мен дастандары-түркі мифологиясының қайнар көзі.
Қорқыт VIII ғасырда Сыр бойында бұрынғы Жанкент қаласы маңында өмір сүрген батыр, атақты ақын, асқан күйші. Сонымен бірге ол туралы көптеген аңыздар сақталған. Ел аузындағы аңыздарда Қорқыт ата мәңгі өлмейтін өмір іздеуші, мәңгілік өмір үшін қайтпас күрескер сипатында айтылады. Бірақ ол өмірінің соңында өлмейтін нәрсе жоқ екен деген пікірге келеді. Енді Қорқыт ата мәңгілік өмірді қобыз сарынынан іздейді екен. Ұлы күйшіге өзі іздеген мәңгілік өмір оның өнерінде сияқты көрінеді. Ол күйлерін толласыз тартып,дүниеден өтеді. Өзі өлгенмен артында күйлері, ұлғатты сөздері қалады. Ал әдебиет тарихында деректі түрде Қорқыт ата кітабы бар. Қорқыт ата кітабы осы күнге дейін Дрезден қаласында он екі жырдан тұратын қолжазба күйінде және Италияда алты жырдан тұратын қолжазба күйінде сақталып келеді. Қорқыт ата кітабын VIII ғасырларда және одан да бұрын туған аңыздардың жинағы деуге болады. Оларды жыр түрінде жазған-Қорқыт ата. Кітапта қазақ халқының құрылуына тікелей қатысы бар, тарихта белгілі оғыз тайпаларының тағдырына байланысты оқиғалар баяндалады. Қорқыт ата кітабы мынадай жырлардан тұрады:
- Дерсе хан ұлы Бұқаш туралы жыр,
- Қазан бектің ауылын жау шапқаны туралы жыр,
- Оғыз қаған жыры т.б.
Қорқыт ата кітабының жырлары оғыз тайпасының туған жерін, елін сыртқы жаулардан қорғау үшін қан майданға шыққан алып батырларының ерлігі туралы толғайды. Дастанда ерлік, әділдік, адамгершілік, ата-ананы құрмет тұту, уәдеде тұру сияқты ізгі қасиеттер айтылады. Оның қаһармандары қорқақтық пен опасыздыққа, әдіпсіздік пен сарандыққа қарсы күреседі. Қорқыт ата кітабының қаһармандары мен олардың бастан кешкен оқиғалары осы идеяларды аша түседі. Жырлардың тең жартысынан астамы Қазан бектің ел қорғаған ерлігін, ел-жұртқа жасаған ізгілікті істерін жырлауға арналған. Ерлерше қару асынып, жаумен тайсалмай соғысқан Қазан бектің әйелі Бөрілі сұлу және оның ұлы Ораз ел басқарған Баяндыр хан, Дерсе хан, оның баласы Бұқаш, т.б. кейіпкерлер ерлікпен бірге ізгілік те танытады. Қорыта айтқанда, Қорқыт ата кітабы - әр түрлі жырлардың жинағы болса да, ерлік жасау мен ізгілік көрсетуді біртұтас өріп отырады. Қорқыт ата кітабында тәрбиелік құнары мол қанатты сөздер көптеп ұшырасады. Мысалы:
Жер қадірін ел біледі, ел қадірін ер біледі;
Құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнайды;
Ат қиналмай жол шалмас;
Көңілі пасық ерде дәулет болмас;
Қар қаншама қалың жауғанмен - жазға бармас;
Анадан өнеге көрмеген қыз; Ата даңқын шығарып, өзінің тегін қуған балаға ешкім жетпейді, т.б.
Подолання стереотипів та упереджень
Стереотип, що для вас означає це слово ?
Вікіпедія (пише про себе: «загальнодоступна вільна багатомовна онлайн-енциклопедія») пише що: «Стереотип — це усталений шаблон мислення, забобон, як правило, не має безпосереднього відношення до реальності». Тобто, простими словами стереотип - це те що ми всі звикли думати про щось або когось не знаючи дійсності. Ще простіше стереотипом є думка про те що українці їдять тільки сало, те що в Африці живе більше кенгуру ніж людей, те що англійці випивають чаю більше ніж будь-хто разом взятий і т.п. Всі ми за своє життя стикаємося з певними стереотипами.
«Що такого поганого є в стереотипах ?»- скаже уважний читач. Названі мною стереотипи є «безпечними» й зазвичай (часто) сприймаються людьми як жарт, тощо, й не є уїдливими або образливими (, але бувають різні випадки, тому казати, що стереотипи це щось що не потребує подолання й уникання це в першу чергу нерозумно, а також неправильно). Але певні стереотипи створюють упередження. На підґрунті почутого десь стереотипа в людини, будь то свідомо чи ні, але формуються відповідні упередження. Чи потрібно пояснювати що таке упередження й чому вони є поганими ? Вікіпедія пише «Упередження — хибна думка, яка складається щодо кого-, чого-небудь наперед, без ознайомлення, та пов'язане з нею відповідне ставлення». Так. Ми бачимо що стереотип та упередження чимось подібні між собою. Упередження це завжди хибна думка. Саме через упередження ставлення стається найбільше бід та конфузів. Наприклад, уявімо собі ситуацію. Ви – особа (умовно) «А» приймаєте на роботу співробітників. І ось до вас на співбесіду приходить особа (умовно) «Б», але ви особа А чули від вашої сусідки/матері/друга, що особа Б є наркоманом. Так у вас з’являється певне упереджене ставлення до особи Б й шанси на те що ви приймете на вакансію особу Б падають або взагалі дорівнюють нулю. В підсумку всі в мінусі, ви особа А – не отримаєте працьовитого та розумного працівника, а особа Б – не отримає роботи (й швидше за все в особи Б з’являться певні упередження про вас особу А. Звичайно, а як інакше ?)
Саму тому люди намагаються долати стереотипи й уникати упереджень. Зараз активно феміністки та групи BLM активісти борються за подолання гендерних стереотипів та расових стереотипів. Краще не заглиблюватися у цю тему тому що, на мою думку, ця тема більше пов’язана з маніпуляціями у медіапросторі та фейковою та інформаційною пропагандою. Тому давайте не відриватися від нашої теми та щоб не створювати конфлікт на рівному місті пропоную обійти цю тему(, якщо ж є бажання поговорити, то якось іншим разом).
Сподіваюся ми розібралися чому стереотипи й упередження це погано. А також не приносять жодної користі, а тільки ускладнюють життя, ваше та чиєсь. Наразі ж є багато порад як «уберегтися» від упередженості та стереотипів. Але потрібно пам’ятати й розуміти, що ви (на жаль) ніяк не зможете уберегтися від стереотипів та упереджень в вашу сторону, лише з вашої сторони.
Моя вам порада: почніть міняти себе та своє ставлення до навколишніх і ви й не помітите як зміниться ставлення навколишніх до вас.
ǝɔǝ ʚɐɔиuɐн ˙ʞ ɔɐɯɔ
Түрік дәстүрін, салтын, әдетін, сенімдерін, басқа халықтардан айырмашылығын, қысқасы, қоғамдық мінездемесін ертегілерінде айтқан, оны бүгінге дейін әдемілеп жеткізген ұлы өнерпаз. Туған, қайтыс болған жылдары белгісіз. Өмір сүрген ғасыры да даулы. Кейбір зерттеушілер оның Әзірет Пайғамбар заманында жасағанын айтады және ғылыми еңбектерінде бұл пікірді дәлелдейтін дастан бөлімдерін келтіреді. Ал
кейбір зерттеушілер Қорқыт Атаның Оғыз түріктерінің ертекшісі және дастаншысы болғанын айтып, Қорқыттың бүгін қолымыздағы 12 дастан-хикаясынан пікірлерін дәлелдейтін деректер келтіреді.
Пертев Найили Боратов Қорқыт Ата ертегілері жөніндегі Ислам Энциклопедиясына жазған мақаласында бұл ертегілердің XV ғасырға дейін ауызша болып келгенін, ал XV ғасырдың екінші жартысында Аққойынлылар тарапынан жазылып алынғанын еске түсіріп, қолымыздағы бар мәтіндерде екі бөлек дәуірдің оқиғалары бейнеленгенін көрсетеді. Қыпшақ-оғыз түріктерінің Сырдария солтүстігінде отандарында IX-XI ғасыр арасында кешкен өмірлері осы ертегі-дастандарда көрсетіліпті. Және бұл ертегі-дастандар жазылып алынған XV ғасырдағы Аққойынлы мемлекетінде болған оқиғаларды қамтиды. Қорқыт Ата ертегілерінің негізі қыпшақ-оғыз түріктерінің өмір-тұрмысына негізделген және осы заманның салт, әдет-ғұрып және дәстүр түрлерін көрсетеді. Бірақ нақ осындай салт-дәстүрмен жасаған Аққойынлылар ертелерді қағазға жазғанда кейбір хикаяларды ол күндердің оқиғаларына үйлестіре жасауы мүмкін.
Кейбір ғылыми еңбектерде Қорқыт Атаның Пайғамбарға елші болып жіберілгені жазылды. Бұл қосымшалардың түріктердің ислам дінін қабылдағаннан кейін жазылуы ықтимал. Қорқыт Ата қыпшақ-оғыз түріктерінің білгіші болып табылады. «Оғыз халқының басына қайыр келетінін сөйлеген едім» деп айтқан хикметтерінен түріктерге жол көрсеткені байқалады және оның бақсы болғандығы жөніндегі ықтималды күшейтеді. Бақсылар әрі ақын болатын, әрі өткен замандардың хикаяларын сөйлейтін, келешектен хабар беретін. Бақсы болғанының тағы бір дәлелі-қолындағы қобызы. Әдетте, қобыз-әулиелердің аспабы. Қазіргі заманда түркі халықтары арасында Қорқыт Ата дастаны кең тараған. Қорқыт Атаның біздің заманымызға дейін жеткен 12 хикаясы бар. Олардың сегізі ішкі және сыртқы соғыстар туралы.Екеуі ғашық оқиғалары жайында болса, екеуі мифологиялық сипатта. Бірақ бәрі де түркі дүниесін шын сипатында көрсетеді. Түркі қауымының қаһармандығы, мәдениетін, мінезін, діни әдеттерін және тұрмыстарын ашып береді. Қорқыт Ата ертегілері мен дастандары-түркі мифологиясының қайнар көзі.
Қорқыт VIII ғасырда Сыр бойында бұрынғы Жанкент қаласы маңында өмір сүрген батыр, атақты ақын, асқан күйші. Сонымен бірге ол туралы көптеген аңыздар сақталған. Ел аузындағы аңыздарда Қорқыт ата мәңгі өлмейтін өмір іздеуші, мәңгілік өмір үшін қайтпас күрескер сипатында айтылады. Бірақ ол өмірінің соңында өлмейтін нәрсе жоқ екен деген пікірге келеді. Енді Қорқыт ата мәңгілік өмірді қобыз сарынынан іздейді екен. Ұлы күйшіге өзі іздеген мәңгілік өмір оның өнерінде сияқты көрінеді. Ол күйлерін толласыз тартып,дүниеден өтеді. Өзі өлгенмен артында күйлері, ұлғатты сөздері қалады. Ал әдебиет тарихында деректі түрде Қорқыт ата кітабы бар. Қорқыт ата кітабы осы күнге дейін Дрезден қаласында он екі жырдан тұратын қолжазба күйінде және Италияда алты жырдан тұратын қолжазба күйінде сақталып келеді. Қорқыт ата кітабын VIII ғасырларда және одан да бұрын туған аңыздардың жинағы деуге болады. Оларды жыр түрінде жазған-Қорқыт ата. Кітапта қазақ халқының құрылуына тікелей қатысы бар, тарихта белгілі оғыз тайпаларының тағдырына байланысты оқиғалар баяндалады. Қорқыт ата кітабы мынадай жырлардан тұрады:
- Дерсе хан ұлы Бұқаш туралы жыр,
- Қазан бектің ауылын жау шапқаны туралы жыр,
- Оғыз қаған жыры т.б.
Қорқыт ата кітабының жырлары оғыз тайпасының туған жерін, елін сыртқы жаулардан қорғау үшін қан майданға шыққан алып батырларының ерлігі туралы толғайды. Дастанда ерлік, әділдік, адамгершілік, ата-ананы құрмет тұту, уәдеде тұру сияқты ізгі қасиеттер айтылады. Оның қаһармандары қорқақтық пен опасыздыққа, әдіпсіздік пен сарандыққа қарсы күреседі. Қорқыт ата кітабының қаһармандары мен олардың бастан кешкен оқиғалары осы идеяларды аша түседі. Жырлардың тең жартысынан астамы Қазан бектің ел қорғаған ерлігін, ел-жұртқа жасаған ізгілікті істерін жырлауға арналған. Ерлерше қару асынып, жаумен тайсалмай соғысқан Қазан бектің әйелі Бөрілі сұлу және оның ұлы Ораз ел басқарған Баяндыр хан, Дерсе хан, оның баласы Бұқаш, т.б. кейіпкерлер ерлікпен бірге ізгілік те танытады. Қорыта айтқанда, Қорқыт ата кітабы - әр түрлі жырлардың жинағы болса да, ерлік жасау мен ізгілік көрсетуді біртұтас өріп отырады. Қорқыт ата кітабында тәрбиелік құнары мол қанатты сөздер көптеп ұшырасады. Мысалы:
Жер қадірін ел біледі, ел қадірін ер біледі;
Құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнайды;
Ат қиналмай жол шалмас;
Көңілі пасық ерде дәулет болмас;
Қар қаншама қалың жауғанмен - жазға бармас;
Анадан өнеге көрмеген қыз; Ата даңқын шығарып, өзінің тегін қуған балаға ешкім жетпейді, т.б.