51-mashq. Matnni o'qing, ajratib ko'rsatilgan soʻzlarning atash va grammatik ma'nolarini aytib bering. Oʻz bobolaringiz haqida oʻrtoqlaringizga so'zlab bering.
Жер қойнауының сиқырлы жиһазын тамаша көрегендікпен аша білген академик Қаныш Сәтбаев – қазақ халқы мен Қазақстан тарихындағы зор құбылыс. Ол аса көрнекті ғалым-геолог қана емес, өз заманының әйгілі табиғат зерттеушісі, әлемдік өреге көтерілген ойшыл ғұлама. Қаныш Имантайұлы мемлекет және қоғам қайраткері ретінде, ғалымдығы мен шебер ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында Қазақстанның индустриялық даму жолындағы өркениетті үрдістің көш басында болып, кемеңгер ғалым атанды. Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899 жылы 12-сәуірде Семей облысы (Павлодар уезі), Ақкелін болысының № 4 ауылында (қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, Теңдік ауылы) өз уақытында қазақтың игі жақсыларына белгілі болған ауқатты әулетте дүниеге келген.
Болашақ ғалымның әкесі Имантай Сәтбаев ауыз әдебиеті мен өз жерінің тарихын жақсы білетін, түркітектес һәм шығыс елдерінің әдебиетімен таныс аса сауатты адам болыпты. Имантай Сәтбаев қазақтың тұңғыш ғалымы Шоқан Уәлихановқа зор құрметпен қараған, оның әкесі Шыңғыспен жақсы таныс болып, сыйластық құрған. Орыстың белгілі ғалым-этнографы, Шоқан Уәлихановтың бірге оқыған досы Г.Н.Потанин Ресейідің географиялық қоғамының ауыз әдебиетін жинастыру кызметіне Имантай Сәтбаевтың көмегін пайдаланған. Қ.И.Сәтбаевтың анасы Әлима Исақызы кенже ұлы Қаныш бес жасқа келгенде қайтыс болған. Жас Қаныш Имантайдың бәйбішесі Нұрым Тасболатқызының мейірбан әрі құтты бауырында өсті. Болашақ ғалым өз әкесінен, ауылдық молдадан, оған қоса жергілікті екіжылдық Ақкелін мектебінен алғашқы білім алды. Бала Қаныш сол күндерден-ақ ерекше ұғымталдық қабілет танытты. Бұл жайында көп жылдардан кейін «Өмірдің төрт мезгілі» атты кітабында академик Ш.Ш.Шөкин былай деп жазады. «Мені бір көргенмен жадында сақтап қалғыш мінезі талай тандантты. Арада он жыл өтсе де бір ұшырасқан адамды кеше ғана кездескендей ұмытпайтын». Ауыл мектебінен кейін оқуын Павлодардағы екіжылдық орыс-қазақ училищесінде жалғастырған жас талант оны үздік аяқтады. Сол жылы Семейдегі мұғалімдер семинариясына түсіп, 1918 жылы бітіріп шықты. 1918-1919 жылдары Семейдегі педагогикалық курстарда жаратылыстану пәнінің мұғалімі, 1919-1920 жылдары Ақкелін болысындағы 4-ауылда мұғалім, 1920-1921 жылдары Баянауылда халық судьясы қызметтерін атқарды. Жас Қаныштың қалыптасуына ата-анасы, оқыған ортасы және сол заманның озық азаматтары — туған ағасы Ғабдулғазиз Имантайұлы Сәтбаев, немере ағалары Әбікей Зейінұлы Сәтбаев пен Әбдікәрім Жәмінұлы Сәтбаев үлкен әсер етті. Үшеуі де 37 жылдың жазықсыз құрбаны болды. Ағаларының қазасы Қаныш Имантайұлының қабырғасын қайыстырды, өзінің болашағын терең ойлауға мәжбүр қылды. Сәтбаев өмірбаянының осы жағы Шәмшиябану Қанышқызы Сәтбаеваның «Сәулелі әулет» атты кітабы жарық көргенше жан-жақты айтылмады.
XVIII век занимает особое место в судьбах народов Центральной Азии, в том числе и Казахстана. Ухудшению геополитического положения Казахстана в центрально-азиатском регионе предшествовало интенсивное развитие военно-политической экспансии Российского государства в Сибири и Цинской империи – в Центральной Азии. Исходя из своих геополитических и экономических интересов, оба государства проводили активную внешнюю политику, в результате которой произошло постепенное вытеснеиие кочевых народов с исконных земель и с торговых путей, смещение традиционных маршрутов кочевок, которые в свою очередь привели к усилению противоречий между кочевыми иародами за земли, лучшие пастбища, свободный доступ к торговым центрам.
Интерес российского государства к Казахстану возрастает с установлением в конце XVII в. торговых и дипломатических отношений с Хивой и Бухарой – через казахские степи шла транзитная торговля русских купцов с городами Средней Азии.
Для постепенного осуществления своей военно-политической экспансии в отношении к Казахстану, россиянами еще в конце XVI в. на русско-казахской границе начинается строительство своих городов, крепостей, форпостов, казачьих станиц, редутов и маяков. Некоторые военные сооружения были построены непосредственно на территории Казахстана. В 1620 г. был заложен Яицкий городок (Уральск), в 1645 г. Гурьев (Атырау).В свою очередь казахский хан Тауке, в целях установления взаимовыгодных отношений, посылает в 90-ые г. XVIІ в. несколько посольств в Россию. Основные задачи, которые ставились перед посланниками – добиться прекращения набегов уральских казаков и башкир и заключить торговые соглашения с русскими купцами. Однако российсская сторона, не видевшая выгоды в сближении с казахами, затянула переговоры, арестовав ханских послов, что заставило Тауке хана сдержанно относиться к перспективам казахско-русского союза.
В 1694 г. Тауке хан вновь послал послов в Москву с письмом к Петру I, в котором выражал надежду на упрочение торговых отношений. Однако Петр I оценил значение Казахского ханства во внешней политике России следующими словами: «Всем азиатским странам и землям оная орда ключ и врата, и той ради причины оная орда потребна под Российской протекцией быть».
В начале XVIII века усиливается колонизаторское движение российского царизма на восток, при этом он стремился удержать уже приобретенные к тому времени территории и установить торгово-экономические связи со странами Центральной Азии. Попытки властей и купечества закрепиться на достигнутых рубежах на первый план выдвинули направления по рекам Иртыш и Урал.
Таким образом, начало укрепления связей Казахстана с Россией наступает в связи с экономическим подъемом России при Петре I, который уделял большое внимание установлению торгово-экономических и политических связей не только со среднеазиатскими ханствами, но и с Ираном, Китаем и Индией, путь к которым пролегал через территорию Казахстана. В «Разных бумагах» генерал-майора А.Тевкелева приводится высказывание Петра I о необходимости привлечения казахов в российское подданство: «Оная киргиз-кайсацкая орда ко всем азиатским странам и землям ключ и врата, чтоб чрез них во всех азиатских странах комоникацею иметь и к Российской стороне полезные меры иметь».
Жер қойнауының сиқырлы жиһазын тамаша көрегендікпен аша білген академик Қаныш Сәтбаев – қазақ халқы мен Қазақстан тарихындағы зор құбылыс. Ол аса көрнекті ғалым-геолог қана емес, өз заманының әйгілі табиғат зерттеушісі, әлемдік өреге көтерілген ойшыл ғұлама. Қаныш Имантайұлы мемлекет және қоғам қайраткері ретінде, ғалымдығы мен шебер ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында Қазақстанның индустриялық даму жолындағы өркениетті үрдістің көш басында болып, кемеңгер ғалым атанды. Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899 жылы 12-сәуірде Семей облысы (Павлодар уезі), Ақкелін болысының № 4 ауылында (қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, Теңдік ауылы) өз уақытында қазақтың игі жақсыларына белгілі болған ауқатты әулетте дүниеге келген.
Болашақ ғалымның әкесі Имантай Сәтбаев ауыз әдебиеті мен өз жерінің тарихын жақсы білетін, түркітектес һәм шығыс елдерінің әдебиетімен таныс аса сауатты адам болыпты. Имантай Сәтбаев қазақтың тұңғыш ғалымы Шоқан Уәлихановқа зор құрметпен қараған, оның әкесі Шыңғыспен жақсы таныс болып, сыйластық құрған. Орыстың белгілі ғалым-этнографы, Шоқан Уәлихановтың бірге оқыған досы Г.Н.Потанин Ресейідің географиялық қоғамының ауыз әдебиетін жинастыру кызметіне Имантай Сәтбаевтың көмегін пайдаланған. Қ.И.Сәтбаевтың анасы Әлима Исақызы кенже ұлы Қаныш бес жасқа келгенде қайтыс болған. Жас Қаныш Имантайдың бәйбішесі Нұрым Тасболатқызының мейірбан әрі құтты бауырында өсті. Болашақ ғалым өз әкесінен, ауылдық молдадан, оған қоса жергілікті екіжылдық Ақкелін мектебінен алғашқы білім алды. Бала Қаныш сол күндерден-ақ ерекше ұғымталдық қабілет танытты. Бұл жайында көп жылдардан кейін «Өмірдің төрт мезгілі» атты кітабында академик Ш.Ш.Шөкин былай деп жазады. «Мені бір көргенмен жадында сақтап қалғыш мінезі талай тандантты. Арада он жыл өтсе де бір ұшырасқан адамды кеше ғана кездескендей ұмытпайтын». Ауыл мектебінен кейін оқуын Павлодардағы екіжылдық орыс-қазақ училищесінде жалғастырған жас талант оны үздік аяқтады. Сол жылы Семейдегі мұғалімдер семинариясына түсіп, 1918 жылы бітіріп шықты. 1918-1919 жылдары Семейдегі педагогикалық курстарда жаратылыстану пәнінің мұғалімі, 1919-1920 жылдары Ақкелін болысындағы 4-ауылда мұғалім, 1920-1921 жылдары Баянауылда халық судьясы қызметтерін атқарды. Жас Қаныштың қалыптасуына ата-анасы, оқыған ортасы және сол заманның озық азаматтары — туған ағасы Ғабдулғазиз Имантайұлы Сәтбаев, немере ағалары Әбікей Зейінұлы Сәтбаев пен Әбдікәрім Жәмінұлы Сәтбаев үлкен әсер етті. Үшеуі де 37 жылдың жазықсыз құрбаны болды. Ағаларының қазасы Қаныш Имантайұлының қабырғасын қайыстырды, өзінің болашағын терең ойлауға мәжбүр қылды. Сәтбаев өмірбаянының осы жағы Шәмшиябану Қанышқызы Сәтбаеваның «Сәулелі әулет» атты кітабы жарық көргенше жан-жақты айтылмады.
XVIII век занимает особое место в судьбах народов Центральной Азии, в том числе и Казахстана. Ухудшению геополитического положения Казахстана в центрально-азиатском регионе предшествовало интенсивное развитие военно-политической экспансии Российского государства в Сибири и Цинской империи – в Центральной Азии. Исходя из своих геополитических и экономических интересов, оба государства проводили активную внешнюю политику, в результате которой произошло постепенное вытеснеиие кочевых народов с исконных земель и с торговых путей, смещение традиционных маршрутов кочевок, которые в свою очередь привели к усилению противоречий между кочевыми иародами за земли, лучшие пастбища, свободный доступ к торговым центрам.
Интерес российского государства к Казахстану возрастает с установлением в конце XVII в. торговых и дипломатических отношений с Хивой и Бухарой – через казахские степи шла транзитная торговля русских купцов с городами Средней Азии.
Для постепенного осуществления своей военно-политической экспансии в отношении к Казахстану, россиянами еще в конце XVI в. на русско-казахской границе начинается строительство своих городов, крепостей, форпостов, казачьих станиц, редутов и маяков. Некоторые военные сооружения были построены непосредственно на территории Казахстана. В 1620 г. был заложен Яицкий городок (Уральск), в 1645 г. Гурьев (Атырау).В свою очередь казахский хан Тауке, в целях установления взаимовыгодных отношений, посылает в 90-ые г. XVIІ в. несколько посольств в Россию. Основные задачи, которые ставились перед посланниками – добиться прекращения набегов уральских казаков и башкир и заключить торговые соглашения с русскими купцами. Однако российсская сторона, не видевшая выгоды в сближении с казахами, затянула переговоры, арестовав ханских послов, что заставило Тауке хана сдержанно относиться к перспективам казахско-русского союза.
В 1694 г. Тауке хан вновь послал послов в Москву с письмом к Петру I, в котором выражал надежду на упрочение торговых отношений. Однако Петр I оценил значение Казахского ханства во внешней политике России следующими словами: «Всем азиатским странам и землям оная орда ключ и врата, и той ради причины оная орда потребна под Российской протекцией быть».
В начале XVIII века усиливается колонизаторское движение российского царизма на восток, при этом он стремился удержать уже приобретенные к тому времени территории и установить торгово-экономические связи со странами Центральной Азии. Попытки властей и купечества закрепиться на достигнутых рубежах на первый план выдвинули направления по рекам Иртыш и Урал.
Таким образом, начало укрепления связей Казахстана с Россией наступает в связи с экономическим подъемом России при Петре I, который уделял большое внимание установлению торгово-экономических и политических связей не только со среднеазиатскими ханствами, но и с Ираном, Китаем и Индией, путь к которым пролегал через территорию Казахстана. В «Разных бумагах» генерал-майора А.Тевкелева приводится высказывание Петра I о необходимости привлечения казахов в российское подданство: «Оная киргиз-кайсацкая орда ко всем азиатским странам и землям ключ и врата, чтоб чрез них во всех азиатских странах комоникацею иметь и к Российской стороне полезные меры иметь».