Дзеяслоў як часціна мовы. Спрагальныя і неспрагальныя формы. Дзеяслоў — часціна мовы, якая абазначае дзеянне або стан прадмета як працэс. Напрыклад, дзеясловы будаваць, ткаць, ісці, узараць, малаціць абазначаюць дзеянне; дзеясловы маўчаць, спаць, радавацца абазначаюць стан прадмета.
Значэнне дзеяння ці стану могуць мець і іншыя часціны мовы, але толькі дзеяслоў паказвае іх як працэс; параўн., напрыклад, назоўнікі касьба, малацьба і дзеясловы касіць, малаціць; прыметнікі радасны, сон-ны і дзеясловы радавацца, спаць.
Дзеясловы маюць граматычныя катэгорыі трывання, стану, ладу, часу, асобы, ліку. Формы часу маюць яшчэ і катэгорыю роду. Дзеясловы могуць быць пераходнымі і непераходнымі, зваротнымі і незва-ротнымі. Усе формы дзеяслова падзяляюцца на спрагальныя і неспрагальныя. Да спрагальных адносяцца формы, якія спрагаюцца, г. зн. змяняюцца па асобах, ліках (расказваю, расказваеш, расказвае, расказваем, расказваеце, расказваюць); часах (расказваю, расказваў, буду расказваць); ладах (расказваю, раскажы, расказаў бы); у форме часу змяняюцца і па родах (расказваў, расказвала). Да неспрагальных адносяцца формы, якія не спрагаюцца. Гэта інфінітыў (неазначальная форма дзеяслова): прачытаць, занесці, пасеяць; дзеепрыметнік:прачытаны, занесены, пасеяны; дзеепрыслоўе: прачытаўшы, занёсшы, пасеяўшы. Спрагальныя формы дзеяслова ў сказе з'яўляюцца выказнікамі: Прайшла вайна, як віхор-навальніца пад грукат перуноў, а край жыве, гаючая крыніца струменіцца ізноў. Неспрагальныя формы маюць розныя сінтаксічныя функцыі. Дзеепрыметнік можа быць азначэннем і выказнікам, дзеепрыслоўе — акалічнасцю: Плынь імкліва заварочвала пад чорны цяністы бераг дубовага гаю,падмывала, гайдаючыся, аголеныя карані. (Кір.) Неба ўсеяна яркімі зоркамі. Інфінітыў можа быць любым членам сказа. Інфінітыў мае суфіксы -ць, -ці, -чы: гаварыць, несці, бегчы. У зваротных дзеясловах пасля суфікса інфінітыва ёсць суфікс -ся (-ца): несціся, сустрэцца.
Галоўнымі героямі твора з'яўляюцца Кірыла Шыковіч - журналіст, супрацоўнік абласной газеты, доктар Антон Яраш - вядомы ў горадзе хірург-прафесіянал, які ў гады Вялікай Айчыннай вайны быў героем-падпольшчыкам, выконваў цяжкія заданні, штодня рызыкаваў жыццём, Сямён Гукан - старшыня гарсавета, чыноўнік , кар'ерыст, чалавек, які ў рамане ўвасабляе сістэму чыноўніцкай усёдазволенасці таго часу. Гэта яшчэ і маладое пакаленне - Тарас Ганчароў і ягоная брыгада, Маша, Ніна, Славік иирына Шыковічы. Вобразы галоўных герояў паказаны ў працы, у барацьбе, падчас адпачынку, у сямейным побыце, у шчасце і гора. Кожны па-свойму прывабны і абаяльны.
Героі рамана «Сэрца на далоні» вельмі зацікаўлены гісторыяй падполля. Нягледзячы на ўсе перашкоды з боку нададзенага вялікай уладай старнтыни гарвыканкама Гукана, яны імкнуцца даведацца праўду пра падзеі тых дзён.
Зусім іншая праўда ў Гукана, які ў час вайны хаваўся ў доме доктара Савіча і быў выратаваны. Акупанты раскрылі сувязі Савіча з падпольшчыкамі і расстралялі яго, абвясціўшы ўсім, што гэта зрабілі партызаны, за тое, што Савіч быццам дапамагаў фашистам.Было нават арганізавана пышныя похороны.Один Гукан ведаў праўду, але ён маўчыць, баючыся за ўласнае жыццё. Дзякуючы высокай пасадзе ён здолеў зацвердзіць ўласнае меркаванне на арганізацыю падполля, дзе доктар Савіч выступаў як здраднік, а Гукан - як арганізатар і кіраўнік гарадскога падполля. Дзякуючы журналісцкай таленту Шыковіча ўспаміны Гукана былі надрукаваныя асобнай кнігай.
Але праз некаторы час Кірыла Шыковіч пачынае сумнявацца ў правільнасці тых высноў, якія ляглі ў аснову книги.Журналист дзеліцца сваімі сумненнямі з доктарам Ярашам - былым падпольшчыкам, які не пагадзіўся з высновамі кнігі. Ён падтрымлівае жаданне Шыковіча даведацца праўду, не верыць у здраду Савіча, які разам са сваёй дачкой выратаваў яго ад немінучай смерці. Антон Яраш добра разумее, што здраднікі не сталі б рызыкаваць сваім уласным жыццём, а адразу б выдалі яго фашыстам.
Дзеяслоў як часціна мовы. Спрагальныя і неспрагальныя формы. Дзеяслоў — часціна мовы, якая абазначае дзеянне або стан прадмета як працэс. Напрыклад, дзеясловы будаваць, ткаць, ісці, узараць, малаціць абазначаюць дзеянне; дзеясловы маўчаць, спаць, радавацца абазначаюць стан прадмета.
Значэнне дзеяння ці стану могуць мець і іншыя часціны мовы, але толькі дзеяслоў паказвае іх як працэс; параўн., напрыклад, назоўнікі касьба, малацьба і дзеясловы касіць, малаціць; прыметнікі радасны, сон-ны і дзеясловы радавацца, спаць.
Дзеясловы маюць граматычныя катэгорыі трывання, стану, ладу, часу, асобы, ліку. Формы часу маюць яшчэ і катэгорыю роду. Дзеясловы могуць быць пераходнымі і непераходнымі, зваротнымі і незва-ротнымі. Усе формы дзеяслова падзяляюцца на спрагальныя і неспрагальныя. Да спрагальных адносяцца формы, якія спрагаюцца, г. зн. змяняюцца па асобах, ліках (расказваю, расказваеш, расказвае, расказваем, расказваеце, расказваюць); часах (расказваю, расказваў, буду расказваць); ладах (расказваю, раскажы, расказаў бы); у форме часу змяняюцца і па родах (расказваў, расказвала). Да неспрагальных адносяцца формы, якія не спрагаюцца. Гэта інфінітыў (неазначальная форма дзеяслова): прачытаць, занесці, пасеяць; дзеепрыметнік:прачытаны, занесены, пасеяны; дзеепрыслоўе: прачытаўшы, занёсшы, пасеяўшы. Спрагальныя формы дзеяслова ў сказе з'яўляюцца выказнікамі: Прайшла вайна, як віхор-навальніца пад грукат перуноў, а край жыве, гаючая крыніца струменіцца ізноў. Неспрагальныя формы маюць розныя сінтаксічныя функцыі. Дзеепрыметнік можа быць азначэннем і выказнікам, дзеепрыслоўе — акалічнасцю: Плынь імкліва заварочвала пад чорны цяністы бераг дубовага гаю,падмывала, гайдаючыся, аголеныя карані. (Кір.) Неба ўсеяна яркімі зоркамі. Інфінітыў можа быць любым членам сказа. Інфінітыў мае суфіксы -ць, -ці, -чы: гаварыць, несці, бегчы. У зваротных дзеясловах пасля суфікса інфінітыва ёсць суфікс -ся (-ца): несціся, сустрэцца.
Героі рамана «Сэрца на далоні» вельмі зацікаўлены гісторыяй падполля. Нягледзячы на ўсе перашкоды з боку нададзенага вялікай уладай старнтыни гарвыканкама Гукана, яны імкнуцца даведацца праўду пра падзеі тых дзён.
Зусім іншая праўда ў Гукана, які ў час вайны хаваўся ў доме доктара Савіча і быў выратаваны. Акупанты раскрылі сувязі Савіча з падпольшчыкамі і расстралялі яго, абвясціўшы ўсім, што гэта зрабілі партызаны, за тое, што Савіч быццам дапамагаў фашистам.Было нават арганізавана пышныя похороны.Один Гукан ведаў праўду, але ён маўчыць, баючыся за ўласнае жыццё. Дзякуючы высокай пасадзе ён здолеў зацвердзіць ўласнае меркаванне на арганізацыю падполля, дзе доктар Савіч выступаў як здраднік, а Гукан - як арганізатар і кіраўнік гарадскога падполля. Дзякуючы журналісцкай таленту Шыковіча ўспаміны Гукана былі надрукаваныя асобнай кнігай.
Але праз некаторы час Кірыла Шыковіч пачынае сумнявацца ў правільнасці тых высноў, якія ляглі ў аснову книги.Журналист дзеліцца сваімі сумненнямі з доктарам Ярашам - былым падпольшчыкам, які не пагадзіўся з высновамі кнігі. Ён падтрымлівае жаданне Шыковіча даведацца праўду, не верыць у здраду Савіча, які разам са сваёй дачкой выратаваў яго ад немінучай смерці. Антон Яраш добра разумее, што здраднікі не сталі б рызыкаваць сваім уласным жыццём, а адразу б выдалі яго фашыстам.