Оқу ПОПС« формуласын пайдаланып «Ғажайып планета» деген түсінікке өз ойларын білдіру 1-тапсырма. Мәтінді тыңдаңдар (6-аудио). Тірек сөздерді анықтап,
дәптерлеріңе жазыңдар.
Биологтің көз алдынан кешегі бір ғажайып оқиға тізбектеліп өте
шықты. «Байқоңыр-12» өзіне жүктелген тапсырманы ойдағыдай
«Тұңғиық» жұлдыздар жүйесінен көтерілді. Орталық
космос стансысының мекен-тұрағына ақпа жұлдыздай заулап келе
жатыр. Экипажкемедегі жұмыстың бәрін автокосмонавтқа жүктеп,
үш айлық терең ұйқыға кетті.
«Байқоңыр-12» кемесі мылқау тыныштықта космос әлемін тіліп,
«апат» аппаратының кернейі сарнап қоя берді. «Байқоңыр-12» жүрісін
физикалық-механикалық жасанды адам. Маңдайындағы
жалғыз көзден жасыл от шашады. Ол жанұшыра жүгіріп, механик
Осиповты жұлқылады. Бүкіл экипаж аяғынан тік тұрды. Осипов
(электрондық миды іске қосты. «Байқоңыр-12» кемесіне міндетті
үнсіз жүзіп келеді. Ең ақыры әзілқой Кибер де жатып қалған. Кенет
түрде қону керек...
2-деңгей
Қазақ тілінің басқа тілдерге қарағанда сөз саны күрт көп екені айтылған.
3-деңгей
Қазақ тілінің сөз байлығы
Ғасырлар бойы дамып жетілген, қолдану аясы кең, бай тілдердің бірі — қазақ тілі. Өйткені қазақ тілінің құрамындағы сөздердің саны ұлан ғайыр көп. Әсіресе халықтың байырғы (адам, әке, ана, аға, туыс, бауыр, жолдас, ақыл, мінез, жер, су, орман, үй, еңбек, шаруа, жігіт, батыр) сөздері өте мол.
Сонымен қатар байырғы сөздерден косымша арқылы жасалган (ағарту-шы, жазу-шы, адам-гершілік, кісі-лік, мейірім-ділік, оку-лық, аялда-ма, өнер-паз, шабан-доз, тіл-ші) сөздер немесе сөздердің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі арқылы жасалғандардың (үлкенді-кішілі, оңды-солды, ағалы-інілі, жұмысшы-шаруа, ақ көңіл, ақ иық, ақ пейіл, қарға адым, жылан бауыр, жеті қараңғы, күйтабақ, кәсіподақ, ба өз, еңбеккүн, кемпірқосақ, өнеркәсіп) есебі жоқ. Осылардың барлығына негізгі қор, тірек болатын — халықтың байырғы сөздері.
Сондықтан байырғы сөздерді сөздік қор деп атайды. Сөздік қор тілімізде жаңа сөздер жасауға негіз болады.
Қазақ тілінің құрамында басқа тілден енген сөздер де мол. Орыс тілінен: машина, трактор, пионер, институт, техникум, фабрика, колхоз, совхоз, парта, актер, кино, дружина т. б. ал араб-парсы тілдерінен: мектеп, қалам, дәптер, ұстаз, мұғалім, бала, медресе, әдебиет, кітап т. с. с. сөздер халықтың өз сөзіндей болып кеткен. Басқа тілден енген сөздер болғанмен, бұлар байырғы сөздермен бірге қазақ тілінің сөздік құрамына енеді. Қазақша сөйлеуге және жазуға қатысатын барлық сөздердің жалпы жиынтығы қазақ тілінің сөздік құрамы немесе лексикасы деп аталады.
Сәлеметсіз бе, қымбатты жазушы, Сахиев. Бұл хатта сіздерге ғылыми фантастика сияқты жанр туралы жазғым келеді. Маған сіздің шығармаларыңыз өте ұнайды, әсіресе «Марстан шықан жырық» шығармасының жанкүйері. Сіз өз ойыңызды жеткізуге және оқуға жақсы мәтін жазуға өте шеберсіз. Бірақ бұл менің жазғаным емес. Мен сізден жалпы фэнтези жанры туралы сұрағым келеді. Өздеріңіз білетіндей, бұл өте танымал және қызықты жанр; бұл тақырыпта көптеген жазушылар бар. Бұдан да көп туындылар бар. Мен сұрағым келеді, сіз таңқаларлық және басқалардан ерекшеленетін осындай туындыларды қалай жазасыз? Басты кейіпкерлер, әлемде жұмыс істеуге қанша уақыт жұмсайсыз? Мен өз кітабымды жазып, сізден фантастикалық және шынайы нәрселерге қанша бөлу керек, жоқ дүниелерді қалай жақсы суреттеу керектігі туралы сұрағым келеді. Мен сізді құрметтеймін және шеберлігіңізді одан әрі дамытуға сәттілік тілеймін